Nepal - rewolucja w Himalajach
Nepal jest aktualnie demokratyczną republiką federalną, leżącą w Azji Południowej, w środkowej części Himalajów, graniczącą na północy z Chinami i na południu, wschodzie i zachodzie z Indiami, bez dostępu do morza. Stara legenda głosi, że zanim Dolinę Katmandu zamieszkiwali ludzie, była ona wielkim jeziorem Nanga Hrada i rządził nią Karkotaka, król wężów. Pewnego dnia na środku jeziora wyrósł kwiat lotosu, z którego narodził się Gautama Budda. Pewnego dnia uczeń Gautamy Buddy, niejaki świętobliwy Manjushri jednym uderzeniem czarodziejskiego miecza rozciął góry, tworząc wielką szczelinę zwaną Czobha r. Ową wielką szczeliną wypłynęły wody Nanga Hrada do Gangesu. Gdy cała woda spłynęła, dno jeziora odsłoniło żyzną dolinę. Na osuszone dno Nanga Hrada zaczęli przybywać pierwsi ludzie i sadzić ryż... Działo się to 15 tysięcy lat temu... Tak głosi stara legenda i jest w niej cząstka prawdy, gdyż geologowie potwierdzają fakt istnienia jeziora na tym terenie.
Warunki naturalne (dominacja gór i bieg rzek) w Nepalu skutecznie utrudniały poruszanie się po kraju, który rozciąga się ze wschodu na zachód. To sprzyjało względnej izolacji poszczególnych regionów, a co za tym idzie rozwojowi licznych, odrębnych, samodzielnych organizmów państwowych. Dodatkowo Himalaje izolujące Nepal od Tybetu i Chin, góry Mahabharat oddzielające kraj od Indii i panująca na podmokłym Teraju malaria sprawiły, że Nepal rozwijał się mocno wyizolowany. Najstarsze poświadczone osady w Nepalu pojawiły się w Teraju, jednakże sercem tego kraju jest Dolina Katmandu – od wieków ważny ośrodek handlowy, polityczny i gospodarczy. I mówiąc o historii Nepalu mamy na myśli przede wszystkim właśnie tę dolinę.
W czasach najdawniejszych obszary dzisiejszego Nepalu zamieszkiwały plemiona indyjskie i tybetańskie. Najwcześniejszymi znanymi nam mieszkańcami Doliny Katmandu byli Gopalowie („Pasterze Krów”, „Dynastia Księżycowa” lub „Dynasta Ne Munite”) z pierwszym władcą Bhuktamanem. Po nich ziemie te zajęli napływający tu falami z Tybetu, Chin i Mongolii Ahirowie. Są również dane o 11–letnim okresie panowania dynastii Mahisapala („Pasterze bydła”) założonej przez indyjskiego kszatriję Jana Singha. Stolica w tym okresie znajdowała się w Matatirtha – kilka kilometrów na południowy–wschód od dzisiejszego Katmandu. Obszar Nepalu był wówczas ograniczony rzekami Trisuli na zachodzie i Dudh Kosi na wschodzie oraz Doliną Chitlang na południu. Pierwsze pisane źródło informacji o historii Nepalu to kroniki Wanśawali z końca XIV wieku p.n.e., spisane w sanskrycie oraz klasycznym języku newarskim. Wspomina się w nich właśnie o pierwszych, mitycznych dynastiach: dynastii Gopala i panującej po niej dynastii Mahisapala. W VIII wieku p.n.e. z obszaru położonego pomiędzy rzeką Dudh Kosi a Bhutanem do doliny wkroczyli prowadzeni przez Jalambara Kiratowie, którzy obalili władzę Mahisapala i zapoczą
tkowali własną dynastię. Za siedzibę przyjęli miasto Thankot. Rządy sprawowało kolejno 26 kirackich władców. Dzisiejsze ludy Limbu i Rai to prawdopodobnie potomkowie Kiratów. Źródła historycznie nie dostarczają wielu informacji na temat Kiratów. Wiadomo tylko, że władcę z tej dynastii – Sthunko, około roku 250 p.n.e., odwiedził jeden z największych władców tych czasów – indyjski cesarz Aśoka z dynastii Maurjów – propagator buddyzmu. Przyjeżdża wraz z córką, Carumati, która poślubia nepalskiego księcia Devapalę. Powstają dwa nowe miasta w okolicy dzisiejszego Paśupatinath w Katmandu – Cabahil i Devapatan. Buddyjska stupa z tego czasu zachowała się nawet do dziś.
Po upadku dynastii Maurjów (około 185 r. p.n.e.) Nepal stawał się zależny od państw sąsiednich. W I wieku n.e. Kiraci zostają zepchnięci na zachód, w rejon rzeki Arun, przez indyjskich najeźdźców z równin Patny i Benares, dowodzonych przez Nimiszę. Po czasach Kiratów nadchodzą dwa wieki panowania dynastii Somavanśia. Ostatni król kiracki został obalony przez Radźputów, którzy zapoczątkowali dynastię Liććhawich. Panowała ona
w przybliżeniu w latach 400 – 750 r. n.e., przede wszystkim nad Doliną Katmandu i przyległościami. Pierwszy ważny władca tej dynastii, to Manadewa I (464–505 r. n.e.), którego wymienia inskrypcja w świątyni w Ćangu Narajan. Ta dynastia z kolei ustępuje ok. 300 r. n.e. (według różnych źródeł nawet 150 lat wcześniej) miejsca pochodzącej z Biharu i dzisiejszego Uttar Pradesh dynastii Licchawich. Dynastii, która przyniosła do Nepalu ideę systemu kastowego, rozwój rzemiosła i nauki, wreszcie sanskryt. Czasy te nazywane są „złotą erą starożytnego Nepalu”. Prawdopodobnie w końcowym okresie panowania Liććhawich, na przełomie VII i VIII wieku, Nepal funkcjonował w bliżej nieokreślonej politycznej zależności od Tybetu. Za czasów panowania Liććhawich rozwinął się system wiejskich pańćajatów, zgodnie z którym władzę w wiosce pełni pięciu najstarszych jej mieszkańców. Po okresie panowania Liććhawich przez około 200 lat Nepal trwał w stanie rozbicia dzielnicowego. Jeden z ważniejszych władców tego okresu, to Gunakamadewa (942 r.–1008 r.), założyciel miasta Katmandu. Po Liććhawich w 605 r. n.e. rządy objęli Thakurowie, rozwijając handel z Indiami i Tybetem. W kraju, którego granice rozrastają się niemal do dzisiejszych, koegzystują dwie religie – hinduizm i buddyzm. Thakurowie przenoszą stolicę z Gokarny do Devapatan. Około 630 r. n.e. córka nepalskiego władcy Amshuwarmy – Bhrikuti, oddana buddystka, zostaje żoną potężnego władcy Tybetu, Srong–btsan–Sgam–po (wym. Songcen Gampo). Tybet powoli odchodzi od religii bon i skłania się ku buddyzmowi. Później następuje słabo opisany okres panowania Thakurów z Nuwakot (1043 r.–1082 r.) i Thakurów z Patanu (1082 r.–1200 r.). Za czasów Thakurów przeważają rządy typu kolegialnego.
Warunki naturalne (dominacja gór i bieg rzek) w Nepalu skutecznie utrudniały poruszanie się po kraju, który rozciąga się ze wschodu na zachód. To sprzyjało względnej izolacji poszczególnych regionów, a co za tym idzie rozwojowi licznych, odrębnych, samodzielnych organizmów państwowych. Dodatkowo Himalaje izolujące Nepal od Tybetu i Chin, góry Mahabharat oddzielające kraj od Indii i panująca na podmokłym Teraju malaria sprawiły, że Nepal rozwijał się mocno wyizolowany. Najstarsze poświadczone osady w Nepalu pojawiły się w Teraju, jednakże sercem tego kraju jest Dolina Katmandu – od wieków ważny ośrodek handlowy, polityczny i gospodarczy. I mówiąc o historii Nepalu mamy na myśli przede wszystkim właśnie tę dolinę.
W czasach najdawniejszych obszary dzisiejszego Nepalu zamieszkiwały plemiona indyjskie i tybetańskie. Najwcześniejszymi znanymi nam mieszkańcami Doliny Katmandu byli Gopalowie („Pasterze Krów”, „Dynastia Księżycowa” lub „Dynasta Ne Munite”) z pierwszym władcą Bhuktamanem. Po nich ziemie te zajęli napływający tu falami z Tybetu, Chin i Mongolii Ahirowie. Są również dane o 11–letnim okresie panowania dynastii Mahisapala („Pasterze bydła”) założonej przez indyjskiego kszatriję Jana Singha. Stolica w tym okresie znajdowała się w Matatirtha – kilka kilometrów na południowy–wschód od dzisiejszego Katmandu. Obszar Nepalu był wówczas ograniczony rzekami Trisuli na zachodzie i Dudh Kosi na wschodzie oraz Doliną Chitlang na południu. Pierwsze pisane źródło informacji o historii Nepalu to kroniki Wanśawali z końca XIV wieku p.n.e., spisane w sanskrycie oraz klasycznym języku newarskim. Wspomina się w nich właśnie o pierwszych, mitycznych dynastiach: dynastii Gopala i panującej po niej dynastii Mahisapala. W VIII wieku p.n.e. z obszaru położonego pomiędzy rzeką Dudh Kosi a Bhutanem do doliny wkroczyli prowadzeni przez Jalambara Kiratowie, którzy obalili władzę Mahisapala i zapoczą
Po upadku dynastii Maurjów (około 185 r. p.n.e.) Nepal stawał się zależny od państw sąsiednich. W I wieku n.e. Kiraci zostają zepchnięci na zachód, w rejon rzeki Arun, przez indyjskich najeźdźców z równin Patny i Benares, dowodzonych przez Nimiszę. Po czasach Kiratów nadchodzą dwa wieki panowania dynastii Somavanśia. Ostatni król kiracki został obalony przez Radźputów, którzy zapoczątkowali dynastię Liććhawich. Panowała ona
w przybliżeniu w latach 400 – 750 r. n.e., przede wszystkim nad Doliną Katmandu i przyległościami. Pierwszy ważny władca tej dynastii, to Manadewa I (464–505 r. n.e.), którego wymienia inskrypcja w świątyni w Ćangu Narajan. Ta dynastia z kolei ustępuje ok. 300 r. n.e. (według różnych źródeł nawet 150 lat wcześniej) miejsca pochodzącej z Biharu i dzisiejszego Uttar Pradesh dynastii Licchawich. Dynastii, która przyniosła do Nepalu ideę systemu kastowego, rozwój rzemiosła i nauki, wreszcie sanskryt. Czasy te nazywane są „złotą erą starożytnego Nepalu”. Prawdopodobnie w końcowym okresie panowania Liććhawich, na przełomie VII i VIII wieku, Nepal funkcjonował w bliżej nieokreślonej politycznej zależności od Tybetu. Za czasów panowania Liććhawich rozwinął się system wiejskich pańćajatów, zgodnie z którym władzę w wiosce pełni pięciu najstarszych jej mieszkańców. Po okresie panowania Liććhawich przez około 200 lat Nepal trwał w stanie rozbicia dzielnicowego. Jeden z ważniejszych władców tego okresu, to Gunakamadewa (942 r.–1008 r.), założyciel miasta Katmandu. Po Liććhawich w 605 r. n.e. rządy objęli Thakurowie, rozwijając handel z Indiami i Tybetem. W kraju, którego granice rozrastają się niemal do dzisiejszych, koegzystują dwie religie – hinduizm i buddyzm. Thakurowie przenoszą stolicę z Gokarny do Devapatan. Około 630 r. n.e. córka nepalskiego władcy Amshuwarmy – Bhrikuti, oddana buddystka, zostaje żoną potężnego władcy Tybetu, Srong–btsan–Sgam–po (wym. Songcen Gampo). Tybet powoli odchodzi od religii bon i skłania się ku buddyzmowi. Później następuje słabo opisany okres panowania Thakurów z Nuwakot (1043 r.–1082 r.) i Thakurów z Patanu (1082 r.–1200 r.). Za czasów Thakurów przeważają rządy typu kolegialnego.