Nepal - rewolucja w Himalajach
Od ok. 1200 r. rozpoczynają się rządu dynastii Mallów, którzy przybywając z Indii, wprowadzili nowe wierzenia i obyczaje. Zapoczątkował ją Ari Malla – jego linia panowała do 1382 r. (za czasów ostatniego władcy tego rodu w Nepalu pojawia się kult bogini Taledźu, boskiej patronki królów tego kraju, z którego później rozwija się kult Kumari, żywej bogini). W tym okresie Nepal cieszył się jednością polityczną i intensywnym rozwojem gospodarczym. Pod koniec XIV wieku Nepal poważnie ucierpiał z powodu trzęsień ziemi i najazdów indyjskich Radżputów oraz armii muzułmańskich, a przy tym powstają nowe wspaniałe miasta – Kirtipur i Bhaktapur, który zostaje stolicą państwa. W 1346 r. najazd bengalskiego sułtana Szams–ud–din–Iljasa wstrząsnął podstawami państwa Mallów. Dolina Katmandu została spustoszona. Od połowy XIV wieku poszczególne miasta doliny zaczynają prowadzić niezależną politykę, co prowadzi do ich osłabienia i powolnego upadku. Ułatwiło to przejecie władzy Dźjasthiti Mallowi (panowanie: ok. 1382 r.–1395 r.), który zapoczątkował drugą linię Mallów (1382 r.–1768 r.). W 1372 r. zdobywa Lalitpur, łączy go z Bhaktapurem, wprowadza polityczny i społeczny ład oraz umacnia kasty. Władca ten był wielkim reformatorem. Umocnił władzę centralną, uregulował kwestię własności ziemskiej, ujednolicił system miar i wag, skodyfikował system prawny, wprowadzając rygorystyczny system kastowy (przypisał stałe zajęcia i obowiązki), unowocześnił kodeks karny, tworząc tym samym podwaliny systemu społecznego, który przetrwał niemalże do dnia dzisiejszego. Prawo opiera na staroindyjskim kodeksie Manu. Króla w tych czasach uważa się za wcielenie hinduistycznego boga Wisznu, potrafił on jednak odnowić buddyjską stupę Svayambhu, górującą nad Kathmandu (wówczas Kantipur). Teraz właśnie powstają wspaniałe dzieła nepalskich rzeźbiarzy, kamieniarzy, cieśli. Kwitnie rzemiosło i sztuka.
Wnuk Dźajasthitiego – Jaksza Malla – podbija Morang, Tirkut, Gaję, Gorkha i Sekhar Dzong w Tybecie. Stolicą Mallów jest imponujący pięknem Bhaktapur. Umierając (ok. 1472 r.) Jaksza podzielił Nepal między trzech synów i zięcia na 4 państwa: Banepa, Katmandu, Bhadgaun i Patan. To posunięcie sprawiło, że powróciły rządy kolegialne, a rozległe królestwo rozpadło się na maleńkie, słabe państewka. I tak do końca XVIII wieku Nepal nie był jednym organizmem państwowym, lecz tworem rozbitym na kilkadziesiąt państewek systematycznie ze sobą walczących, zawierających przymierza, unie personalne. Władcy Mallów byli hinduistami (uważali się za inkarnacje boga Wisznu – podobnie jak władcy późniejszej dynastii Szahów), wspiera
li jednak także rozwój buddyzmu. W roku 1662 do Doliny dociera dwóch jezuitów – Gruber i d'Orville, zostają przyjęci wyjątkowo przyjaźnie.
Na przełomie 1768 i 1769 roku Nepal zajęli Gurkhowie, przybyli z terenów Indii w XII–XIII wieku. Rok 1771 przynosi ofensywę jednego z największych władców w historii Nepalu – pochodzącego z Gorkha Prithvinarajana Szaha. Zdobywa on jedno po drugim miasta Doliny i zakłada dynastię Szaha, kładąc kres panowaniu Mallów. Stolicą zostało Katmandu, a nazwa Nepal, odnosząca się początkowo tylko do Doliny Katmandu, zaczęła zwyczajowo dotyczyć całego obszaru podlegającego dynastii. W latach 1769–1816 Nepal prowadził politykę ekspansji terytorialnej, największy zasięg uzyskując w 1809 r. (do rzeki Satledź). Szahowie doprowadzają do scalenia autonomicznych jednostek w jedno królestwo i powiększają obszar kraju, zdobywają Sikkim, Kangrę nad rzeką Satledź, indyjski Kumaon, w 1788 r. uderzają na Tybet. Wystąpienie Nepalu przeciwko Tybetowi spowodowało w 1792 r. zbrojną interwencję Chin. Po trzech latach wojennych sukcesów karta się odwraca i wojska wracają na południową stronę Himalajów. Na mocy traktatu pokojowego Nepal zrezygnował z roszczeń terytorialnych w Tybecie
i zobowiązał się wysyłać co 5 lat „misję z prezentami” do Pekinu.
Na początku XIX wieku uwidoczniło się zainteresowanie tym regionem Wielkiej Brytanii, czego wyrazem było przenikanie Kompanii Wschodnioindyjskiej w głąb kraju. Rządzący krajem Bhimsen Thapa zwraca się w końcu do maharadżów Indii, władców Afganistanu, Birmy, Iranu i cesarza Chin o zawiązanie koalicji antybrytyjskiej. W roku 1814 imperium brytyjskie wypowiada wojnę Nepalowi, jednakże już w roku 1816 ogłoszono pokój, na mocy którego Nepal zobowiązuje się do wyjścia z Sikkimu, Kumaon, Garhwalu i zachodniego Teraju.
Po przegraniu tzw. wojny granicznej z wojskami Kompanii Wschodnioindyjskiej (1814 r.–1816 r.), traktat w Sagauli (1816 r.) narzucił Nepalowi rezydenta brytyjskiego i odebrał ok. 1/3 terytorium. Prawo decydującego głosu rezydenta w sprawach polityki zagranicznej uzależniło kraj od Wielkiej Brytanii.
Politykę wewnętrzną Nepalu na przełomie XVIII i XIX wieku charakteryzowały konflikty między rodziną królewską i kilkoma rodami możnowładców. Brytyjczycy mają coraz większy wpływ na politykę zagraniczną królestwa, jednak nie na sprawy wewnętrzne. Bhimsenowi Thapie udało się uchronić Nepal przed kolonizacją. W 1846 r. faktyczną władzę przejął Jung Bahadur z rodu Rana, ograniczając rolę króla do funkcji reprezentacyjnych i zapewniając faktyczną władzę swemu rodowi.
Wnuk Dźajasthitiego – Jaksza Malla – podbija Morang, Tirkut, Gaję, Gorkha i Sekhar Dzong w Tybecie. Stolicą Mallów jest imponujący pięknem Bhaktapur. Umierając (ok. 1472 r.) Jaksza podzielił Nepal między trzech synów i zięcia na 4 państwa: Banepa, Katmandu, Bhadgaun i Patan. To posunięcie sprawiło, że powróciły rządy kolegialne, a rozległe królestwo rozpadło się na maleńkie, słabe państewka. I tak do końca XVIII wieku Nepal nie był jednym organizmem państwowym, lecz tworem rozbitym na kilkadziesiąt państewek systematycznie ze sobą walczących, zawierających przymierza, unie personalne. Władcy Mallów byli hinduistami (uważali się za inkarnacje boga Wisznu – podobnie jak władcy późniejszej dynastii Szahów), wspiera
Na przełomie 1768 i 1769 roku Nepal zajęli Gurkhowie, przybyli z terenów Indii w XII–XIII wieku. Rok 1771 przynosi ofensywę jednego z największych władców w historii Nepalu – pochodzącego z Gorkha Prithvinarajana Szaha. Zdobywa on jedno po drugim miasta Doliny i zakłada dynastię Szaha, kładąc kres panowaniu Mallów. Stolicą zostało Katmandu, a nazwa Nepal, odnosząca się początkowo tylko do Doliny Katmandu, zaczęła zwyczajowo dotyczyć całego obszaru podlegającego dynastii. W latach 1769–1816 Nepal prowadził politykę ekspansji terytorialnej, największy zasięg uzyskując w 1809 r. (do rzeki Satledź). Szahowie doprowadzają do scalenia autonomicznych jednostek w jedno królestwo i powiększają obszar kraju, zdobywają Sikkim, Kangrę nad rzeką Satledź, indyjski Kumaon, w 1788 r. uderzają na Tybet. Wystąpienie Nepalu przeciwko Tybetowi spowodowało w 1792 r. zbrojną interwencję Chin. Po trzech latach wojennych sukcesów karta się odwraca i wojska wracają na południową stronę Himalajów. Na mocy traktatu pokojowego Nepal zrezygnował z roszczeń terytorialnych w Tybecie
i zobowiązał się wysyłać co 5 lat „misję z prezentami” do Pekinu.
Na początku XIX wieku uwidoczniło się zainteresowanie tym regionem Wielkiej Brytanii, czego wyrazem było przenikanie Kompanii Wschodnioindyjskiej w głąb kraju. Rządzący krajem Bhimsen Thapa zwraca się w końcu do maharadżów Indii, władców Afganistanu, Birmy, Iranu i cesarza Chin o zawiązanie koalicji antybrytyjskiej. W roku 1814 imperium brytyjskie wypowiada wojnę Nepalowi, jednakże już w roku 1816 ogłoszono pokój, na mocy którego Nepal zobowiązuje się do wyjścia z Sikkimu, Kumaon, Garhwalu i zachodniego Teraju.
Po przegraniu tzw. wojny granicznej z wojskami Kompanii Wschodnioindyjskiej (1814 r.–1816 r.), traktat w Sagauli (1816 r.) narzucił Nepalowi rezydenta brytyjskiego i odebrał ok. 1/3 terytorium. Prawo decydującego głosu rezydenta w sprawach polityki zagranicznej uzależniło kraj od Wielkiej Brytanii.
Politykę wewnętrzną Nepalu na przełomie XVIII i XIX wieku charakteryzowały konflikty między rodziną królewską i kilkoma rodami możnowładców. Brytyjczycy mają coraz większy wpływ na politykę zagraniczną królestwa, jednak nie na sprawy wewnętrzne. Bhimsenowi Thapie udało się uchronić Nepal przed kolonizacją. W 1846 r. faktyczną władzę przejął Jung Bahadur z rodu Rana, ograniczając rolę króla do funkcji reprezentacyjnych i zapewniając faktyczną władzę swemu rodowi.
<< poprzednia | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | następna >>
