Osadnictwo etruskie

Od końca VIII w p.n.e. na ziemiach objętych kulturą Villanova, tj. w środkowej części Półwyspu Apenińskiego nad Morzem Tyrreńskim, na obszarze obejmującym terytorium współczesnej Toskanii i północnego Lacjum, odnotowano najstarsze ślady kultury etruskiej. Rozwijała się ona harmonijnie, rosnąc w siłę i ekspandując, w VII-VI w p.n.e., osiągając szczyt pod koniec wieku VI p.n.e.1 Geneza powstania i rozwoju tej społeczności pozostaje do dziś kwestią nierozstrzygniętą i budzącą emocje. Jedna z najbardziej prawdopodobnych koncepcji głosi, że ową kulturę należy uznawać za późniejszą fazę rozwoju wspomnianej powyżej społeczności Villanova, przekształconej podczas kontaktów ze wschodem.
Nasz poziom znajomości cywilizacji Etruskiej jest wciąż niezadowalający. Jeszcze niedawno wiedzę na temat osadnictwa etruskiego czerpano prawie wyłącznie ze źródeł pisanych, pozostawionych przez Greków bądź Rzymian.

Trudności w badaniu sieci osadniczej tej zamierzchłej cywilizacji, są spowodowane sporym rozproszeniem charakteryzującym głównie małe, rolnicze osady, jak również tym, że na głównych miastach etruskich, rozwijały się w następnych stuleciach osiedla rzymskie, a potem średniowieczne i nowożytne. Nieprzerwaną ciągłością osadniczą, do dnia dzisiejszego pochwalić się może np. Orvieto. Badania wykopaliskowe w ścisłym centrum dużych miast, są niewątpliwie zbyt kosztowne, dlatego też rzadko podejmuje się tego typu prace. Wysiłki archeologów skupiają się dlatego raczej na obszarach mieszkalnych i przemysłowych. Od roku 1970 poczyniono znaczące postępy w badaniach nad etruskim osadnictwem. W dalszym ciągu niewiele jednak wiadomo na temat wewnętrznego rozplanowania głównych centrów miejskich, natomiast wiedza o warunkach bytowania i dostosowywania się do warunków środowiska naturalnego zwykłych mieszkańców peryferii, tj. obszarów pozamiejskich, powoli, ale sukcesywnie zwiększa się.3

Warunki geograficzne terenu, na którym rozwijała się kultura etruska były zróżnicowane. Etruria południowa to tereny wulkaniczne, aluwialne z systemem wzgórz i jezior wulkanicznych. Dla Etrurii środkowo-północnej charakterystyczne są liczne wzgórza, teren bogaty jest także w rzeki i roślinność.
Rozwój południa nastąpił wcześniej, pierwsze miasta powstawały nad morzem i pośród jezior, w stosunkowo niewielkiej od siebie odległości. Odmiennie działo się w głębi lądu, gdzie odległości były znaczne a rozwój nieco opóźniony. 4

System osadniczy zdominowany był przez miasta, które stanowiły główne centra. Pomiędzy rzeką Arno a Tybrem odkryto i zbadano 15 głównych ośrodków. Są to (z płn. na płd.); Faesulae (Fiesole) na północ od Florencji, leżące na środku doliny Arno; Volaterrae (Volterra); Arretium (Arezzo); Cortona i Clusium (Chiusi) w dolinie rzeki Chiana (Val de Chiana); z kolei w Umbrii Perusia (Perugia) w górnym biegu Tybru i Orvieto w dolinie rzeki Paglia; Populonia, Vetulonia, Rusellae (Rossele); a w powulkanicznych obszarach Etrurii pd. Vulci w dolinie rzeki Fiora; Tarquinii (Tarkwinie) w dolinie rzeki Marta; Caere (Cerveteri) i Veii (Weje) na południe od Jeziora Bracciano. Ekspansja kultury etruskiej posuwała się w dwóch kierunkach; na południe, wzdłuż wybrzeży Morza Tyrreńskiego, przez Lacjum i Kampanię, oraz na północ poprzez Apeniny, do doliny nadpadańskiej.5

Dominujące miasta południowej Etrurii miały pokaźne rozmiary już od czasów kultury Villanova. Obejmowały swoim zasięgiem 200-300 ha. Wielkość mniejszych miejscowości jak np. Falerii Veteres, Aquarossa, Nepi, Castel’d Asso i Narce wahała się natomiast między 100 a 10 ha, przy czym powierzchnia większości z ogółu miast, tj. więcej niż czterdziestu, zawierała się jednak w przedziale 10 - 2 ha.

Północną Etrurię również charakteryzowała hierarchiczna sieć osadnicza, aczkolwiek różnice między największymi a najmniejszymi osadami nie były tak rażące jak na południu.
Dalej na północ, dominujące ośrodki miejskie położone były w dolinie Padu, a są to m.in. Felsina (współczesna Bolonia) i port nad Adriatykiem - Spina. Osady na niższym szczeblu drabiny osadniczej to m.in. Bagnolo San Vito, Casalecchio di Reno, San Polo d’Enza i Voghiera. Niektórzy badacze sugerują, iż Bolonia była wówczas stolicą regionu.6

Większe i mniejsze ośrodki Etruskie zawsze lokowane były w miejscach naturalnie obronnych. W następnej kolejności otaczano je potężnymi murami, wałami ziemnymi czy fosami. Wiele śladów po owych konstrukcjach odkryto pod pozostałościami rzymskich i średniowiecznych budowli. Pochodziły one głównie z późnego okresu istnienia kultury etruskiej, tj. z czasów jej romanizacji. Typowym przykładem mogą być mury poligonalne w miastach Amelia (Umbria), Perugia lub Volterra.
W centrach dużych miast istniały otwarte przestrzenie publiczne, oraz sąsiadujące z nimi obszary z budynkami monumentalnymi użyteczności społecznej. Materiałem budowlanym był tu przede wszystkim tuf wulkaniczny, nie kamień, którego używano tylko i wyłącznie przy budowie fundamentów. Powszechnie stosowano mniej trwałe surowce jakimi były cegły suszone czy drewno. Dachówki tworzono z wypalanej gliny - terakoty. Wykonywano z niej również wszelkie dekoracyjne elementy architektoniczne.

Do jednego z większych miast należała m.in. Doganella położona w dolinie Albegna. Zajmowała powierzchnię ok. 140 ha, która otoczona była solidnymi murami. Przez miasto wiodła główna wybrukowana arteria, od której odchodziły mniejsze drogi prowadzące do pozostałych części miasta. Północne i zachodnie obszary metropolii miały stricte przemysłowy charakter; obecna była tam metalurgia i tkactwo, produkowano i przechowywano w ich obrębie pożywienie.7 W zachodniej części produkowano amfory na sprzedaż. Doganella posiadała specjalne otwarte przestrzenie wykorzystywane pod uprawę i wypas. Populacja liczyła między 8000 a 15 000 osób. Chociaż szacunkowa liczebność populacji w głównych ośrodkach to ok. 35 000 osób. W Doganella zachowały się pozostałości po chatach z okresu Villanova. Okrągłe domostwa z trzcinowymi i glinianymi dachami, drewnianymi słupami wspierającymi konstrukcję, zastąpione zostały w VI stuleciu p.n.e. przez prostokątne trzypomieszczeniowe domy, o wymiarach ok. 12x5 m, z drewnianymi portykami. Te z kolei zastąpiono później, przez prostokątne budynki z kamienia, pokryte glinianymi dachówkami. Możliwe, że istniały tam piętrowe domy, z parterem wykuwanym w litej skale. Dolne piętra służyły prawdopodobnie jako magazyny, wyższe stanowiły mieszkania.
Pod koniec VI i w V stuleciu p.n.e. Etruskowie podjęli ekspansję w kierunku północnych Apenin, do doliny Padu. Wśród nowych ośrodków, które powstawały tam, uwagi jest warte Marzabotto ze względu m.in. na jego staranne wewnętrzne rozplanowanie. 8

skomentuj
KOMENTARZE NA TEMAT GRY
więcej komentarzy dodaj komentarz