Osadnictwo etruskie
Kolejnym znaczący miastem nadbrzeżnym była Regisvilla, port Vulci, zbudowany ok. 525 r. p.n.e.11 To również prostokątny obszar o powierzchni ok. 20 ha, otoczony murami. Główna ulica prowadząca do przystani miała 2,5 m szerokości, była wybrukowana i opatrzona w kanały odpływowe. Domy podobne były do tych z Marzabotto. Główny budynek o wymiarach 20x16 m usytuowany był pod kątem prostym do ulicy. Otwartą przestrzeń, prawdopodobnie z compluvium w dachu, poprzedzały dwa pokoje. Pomieszczenie to wykazuje duże podobieństwo do pompejańskiego atrium. Pyrgi, główny port Caere, założony został w VII w p.n.e., połączony był z Caere monumentalną drogą, flankowaną tumulusami. Port otoczony został masywnymi murami obronnymi. Imponujące bramy od portu prowadziły do świątyń. Pomiędzy nimi w 1964 r. znaleziono złote plakietki z inskrypcjami z języku etruskim i fenickim. Bardzo mało wiadomo na temat rozplanowania osadnictwa wiejskiego, w którym skupiała się większość społeczeństwa etruskiego. Podere Tartuchino jest pierwszą wioską (farmą) przebadaną w sposób kompleksowy. Badania wykazały, że w osadzie dominowały budynki o powierzchni do 300 m2 na kamiennych fundamentach. Podłogi wewnętrzne wykonane były z gliny i żwiru, dolne partie ścian z różnokształtnych bloków kamienia pokrytych gliną, wyższe partie ścian z cegieł lub pise. Ściany działowe zbudowane z drewnianych pali i pise. Taki przebadany dom zamieszkiwany był od VI do IV p.n.e., przeszedł dwie fazy rozwoju.
Badania ujawniły, że jamy, w których znajdowały się słupy zostały powiększone i umocnione, ze względu zapewne na niestabilność konstrukcji. W pierwszej fazie istnienia domostwo posiadało asymetryczny dach i drewniany portyk z wglądem na dziedziniec. Podczas drugiej fazy, powierzchnia eksploatacyjna została podwojona, ściany stały się grubsze, a pokoi przybyło. Obecny był również system odprowadzania deszczówki. Badacze stwierdzili więc, iż było to gospodarstwo rolne, w pierwszej fazie zamieszkałe przez jedną rodzinę, w drugiej fazie prawdopodobnie przez familię trzypokoleniową.
Liczne występowanie bardzo małych skupień artefaktów na terenie Etrurii wskazuje na to, że na samym dole sieci osadniczej znajdowały się pojedyncze farmy, wiejskie chaty, istniejące w rozproszeniu, chociaż żadnej z nich nie udało się odnaleźć. Prawdopodobnie gospodarstwem ulokowanym wyżej w hierarchii od wymienionych jest opisane gospodarstwo Podere Tartuchino.
Pierwsze badania nad zagęszczeniem osadnictwa wiejskiego prowadzili Brytyjczycy na terytorium miasta Veii (Weje) w latach 50 i 60. XX w.13 Opierały się one na prospekcji powierzchniowej mającej na celu namierzanie nowych osad. Intensywnie prowadzone badania wykazały bardzo dużą liczbę małych osiedli otaczających niewielkie miasta. Niektóre z nich miały ok. 1 ha powierzchni, jednak większość nie więcej niż 50x50 m. Interpretuje się je jako pojedyncze gospodarstwa lub małe wioski. Kolejne takie prospekcje przeprowadzone m.in. wokół San Pietro oraz w Dolinie Albegna i potwierdziły niezwykłą gęstość oraz złożoność wiejskich zabudowań.
Badania powierzchniowe w Dolinie Albegna przeprowadzono wzdłuż wcześniej wyznaczonych obszarów L-kształtnych. Ustalono, iż podnóże i część nadbrzeżna charakteryzowała się występowaniem małych odosobnionych osiedli lub wiosek, leżących w odległości ok. 1 km, pomiędzy którymi spodziewanych cmentarzysk nie odnaleziono. Wewnątrz doliny było odwrotnie; wszystkie istotne nekropole zidentyfikowano, natomiast osady były małe i rozproszone. Górna część doliny składała się z zabudowy z widoczną hierarchią osadniczą tj. od małych gospodarstw rolnych do wiosek. Finalnie stwierdzono, że populacja obszaru badanego, w okresie od VII do VI p.n.e. zwiększyła się czterokrotnie.
Na tą chwilę, badania tego typu są bardzo trudne i niestety z roku na rok stan stanowisk pogarsza się przede wszystkim przez rolniczą działalność człowieka i inne czynniki zewnętrzne.
Szlaki komunikacyjne jakimi poruszali się Etruskowie wytyczone zostały na zasadzie ekstrapolacji; posiadając dane dotyczące położenia m.in. osad (pewnych punktów) udało się wytyczyć matemat
ycznie prawdopodobny przebieg traktów. Trudność tworzenia szlaków komunikacyjnych na terenach zajmowanych przez Etrusków polegała na sporej pochyłości terenu i dużej ilości cieków wodnych. Przykładem może być Valle la Fata droga do Veii, przy niej znajdowały się groby kultury Villanova.
Inżynierowie musieli poradzić sobie z wycinaniem traktów komunikacyjnych w tufowych zboczach. Jedna z takich wyrw stworzona została aby połączyć Nepi z Falerii Veteres - była długa na 100 m i głęboka na 15 m. Pojazdy, którymi poruszali się Etruskowie to m.in. wozy kołowe; jeden zachowany w bardzo dobrym stanie odkryto w grobowcu na cmentarzu w Banditaccia.14 Z uwagi na istnienie wielu rzek Etruskowie zmuszeni byli do budowy prostych mostów. W pobliżu San Giovenale zachowały się pozostałości po takiej konstrukcji- potężne tufowe bloki i skalne zawalisko na dnie rzeki. Woda skanalizowana była w akweduktach. Etruskowie mieli bardzo dobrze rozwinięte szkutnictwo. Ich zdolności w zawiadywaniu statkami były niezbędne dla rozwoju i utrzymania rodzimej gospodarki. Żegluga nie ograniczała się jedynie do Morza Tyrreńskiego. Doświadczeni marynarze poruszali się także rzekami w głąb lądu.
Terytorialne granice pomiędzy sąsiednimi terytoriami, nigdy nie są wyznacznikami podziałów tamtejszych społeczności. Elementy kulturowe czy religijne zawsze będą w takiej strefie, przenikać i zazębiać się w jakimś stopniu. Społeczność Etrusków, jak wszystkie inne zbiorowości musiała mieć również przeróżne powiązania wewnętrzne. Ich państwo posiadało elity, które kontrolowały wszystkie aspekty niezbędne do powstania i trwania wspólnoty, musiały czuwać nad rozwojem gospodarki, wydobyciem surowców, polityką zagraniczną, infrastrukturą.15 Ich państwo ich na pewno nie było jednowymiarowym organizmem. Główny problem polega na wytyczeniu zasięgu potencjalnej kontroli jaką mogło sprawować miasto główne na określonym obszarze. Do nakreślenia mapy maksymalnych zasięgów dominacji poszczególnych miast zastosowano tzw. metodę poligonów Thiessena.16 W ten sposób powstała mapa terytorium zamieszkałego przez Etrusków z uwzględnieniem podziału na potencjalne strefy wpływów największych metropolii. Słabą stroną owego modelu było to, że nie brał on pod uwagę np. zależności pomiędzy głównymi obszarami. Zakładał, że każdy ośrodek był równie ważny, silny, posiadał taką samą władzę i podobne możliwości jak inny; wiemy jednak, że tak nie było. Można domyślać się, że granice pomiędzy obszarami wytyczały np. cieki wodne bądź wododziały. W pobliżu tych granic budowano sanktuaria w celu symbolicznego umocnienia ich. Wewnątrz lądu polityczna kontrola sprawowana przez główne metropolie bledła i w ten sposób tworzyły się strefy buforowe, w których mniejsze miasta mogły uzyskać większą bądź większą autonomię. Chodzi tu o m.in. Acquarossa, Bisenzio, Marsiliana czy Murlo.
W VI stuleciu główne centra powiększyły swoje strefy wpływów i miasta te zanikły bądź zostały zniszczone. Możliwe, że wspominane Murlo do pewnego okresu, miało wyjątkowy status i było miejscem gdzie na neutralnym gruncie spotykali się rządzący okolicznymi dużymi centrami tj. Arezzo, Volterra czy Roselle i zawierali pakty pod opieką boskiej opatrzności.
Społeczeństwo wiejskie było rozwarstwione i znajdywało się na niższym szczeblu drabiny społecznej niż miejska arystokracja, do której mieszkańcy wsi mogli pozostawać w stosunkach wasalnych. Prawdopodobne jest, że istniała zasada, według której główny przedstawiciel klanu miejskiego brał w protekcję jakąś wiejską familię, ta z kolei miała swoich kolejnych podwładnych o których musiała się troszczyć, i w taki sposób społeczność obejmowała osoby spoza wiosek.
Bibliografia
1. Barker, G. i T. Rasmussen, 2000, Settlement and Territory, [w:] The Etruscans, Blackwell Publishing, S. 141-178
2. Sadurska, A., 1975, Archeologia starożytnego Rzymu. Od epoki królów do schyłku republiki, Warszawa. S. 34-60
3. Pallottino, M., 1968, Etruskowie, Warszawa. S. 86- 91 i 109-170
4. www.geoinfo.amu.edu.pl/staff/astach/wyklady/interpolacje.ppt
Autor: regis
Badania ujawniły, że jamy, w których znajdowały się słupy zostały powiększone i umocnione, ze względu zapewne na niestabilność konstrukcji. W pierwszej fazie istnienia domostwo posiadało asymetryczny dach i drewniany portyk z wglądem na dziedziniec. Podczas drugiej fazy, powierzchnia eksploatacyjna została podwojona, ściany stały się grubsze, a pokoi przybyło. Obecny był również system odprowadzania deszczówki. Badacze stwierdzili więc, iż było to gospodarstwo rolne, w pierwszej fazie zamieszkałe przez jedną rodzinę, w drugiej fazie prawdopodobnie przez familię trzypokoleniową.
Liczne występowanie bardzo małych skupień artefaktów na terenie Etrurii wskazuje na to, że na samym dole sieci osadniczej znajdowały się pojedyncze farmy, wiejskie chaty, istniejące w rozproszeniu, chociaż żadnej z nich nie udało się odnaleźć. Prawdopodobnie gospodarstwem ulokowanym wyżej w hierarchii od wymienionych jest opisane gospodarstwo Podere Tartuchino.
Pierwsze badania nad zagęszczeniem osadnictwa wiejskiego prowadzili Brytyjczycy na terytorium miasta Veii (Weje) w latach 50 i 60. XX w.13 Opierały się one na prospekcji powierzchniowej mającej na celu namierzanie nowych osad. Intensywnie prowadzone badania wykazały bardzo dużą liczbę małych osiedli otaczających niewielkie miasta. Niektóre z nich miały ok. 1 ha powierzchni, jednak większość nie więcej niż 50x50 m. Interpretuje się je jako pojedyncze gospodarstwa lub małe wioski. Kolejne takie prospekcje przeprowadzone m.in. wokół San Pietro oraz w Dolinie Albegna i potwierdziły niezwykłą gęstość oraz złożoność wiejskich zabudowań.
Badania powierzchniowe w Dolinie Albegna przeprowadzono wzdłuż wcześniej wyznaczonych obszarów L-kształtnych. Ustalono, iż podnóże i część nadbrzeżna charakteryzowała się występowaniem małych odosobnionych osiedli lub wiosek, leżących w odległości ok. 1 km, pomiędzy którymi spodziewanych cmentarzysk nie odnaleziono. Wewnątrz doliny było odwrotnie; wszystkie istotne nekropole zidentyfikowano, natomiast osady były małe i rozproszone. Górna część doliny składała się z zabudowy z widoczną hierarchią osadniczą tj. od małych gospodarstw rolnych do wiosek. Finalnie stwierdzono, że populacja obszaru badanego, w okresie od VII do VI p.n.e. zwiększyła się czterokrotnie.
Na tą chwilę, badania tego typu są bardzo trudne i niestety z roku na rok stan stanowisk pogarsza się przede wszystkim przez rolniczą działalność człowieka i inne czynniki zewnętrzne.
Szlaki komunikacyjne jakimi poruszali się Etruskowie wytyczone zostały na zasadzie ekstrapolacji; posiadając dane dotyczące położenia m.in. osad (pewnych punktów) udało się wytyczyć matemat
Inżynierowie musieli poradzić sobie z wycinaniem traktów komunikacyjnych w tufowych zboczach. Jedna z takich wyrw stworzona została aby połączyć Nepi z Falerii Veteres - była długa na 100 m i głęboka na 15 m. Pojazdy, którymi poruszali się Etruskowie to m.in. wozy kołowe; jeden zachowany w bardzo dobrym stanie odkryto w grobowcu na cmentarzu w Banditaccia.14 Z uwagi na istnienie wielu rzek Etruskowie zmuszeni byli do budowy prostych mostów. W pobliżu San Giovenale zachowały się pozostałości po takiej konstrukcji- potężne tufowe bloki i skalne zawalisko na dnie rzeki. Woda skanalizowana była w akweduktach. Etruskowie mieli bardzo dobrze rozwinięte szkutnictwo. Ich zdolności w zawiadywaniu statkami były niezbędne dla rozwoju i utrzymania rodzimej gospodarki. Żegluga nie ograniczała się jedynie do Morza Tyrreńskiego. Doświadczeni marynarze poruszali się także rzekami w głąb lądu.
Terytorialne granice pomiędzy sąsiednimi terytoriami, nigdy nie są wyznacznikami podziałów tamtejszych społeczności. Elementy kulturowe czy religijne zawsze będą w takiej strefie, przenikać i zazębiać się w jakimś stopniu. Społeczność Etrusków, jak wszystkie inne zbiorowości musiała mieć również przeróżne powiązania wewnętrzne. Ich państwo posiadało elity, które kontrolowały wszystkie aspekty niezbędne do powstania i trwania wspólnoty, musiały czuwać nad rozwojem gospodarki, wydobyciem surowców, polityką zagraniczną, infrastrukturą.15 Ich państwo ich na pewno nie było jednowymiarowym organizmem. Główny problem polega na wytyczeniu zasięgu potencjalnej kontroli jaką mogło sprawować miasto główne na określonym obszarze. Do nakreślenia mapy maksymalnych zasięgów dominacji poszczególnych miast zastosowano tzw. metodę poligonów Thiessena.16 W ten sposób powstała mapa terytorium zamieszkałego przez Etrusków z uwzględnieniem podziału na potencjalne strefy wpływów największych metropolii. Słabą stroną owego modelu było to, że nie brał on pod uwagę np. zależności pomiędzy głównymi obszarami. Zakładał, że każdy ośrodek był równie ważny, silny, posiadał taką samą władzę i podobne możliwości jak inny; wiemy jednak, że tak nie było. Można domyślać się, że granice pomiędzy obszarami wytyczały np. cieki wodne bądź wododziały. W pobliżu tych granic budowano sanktuaria w celu symbolicznego umocnienia ich. Wewnątrz lądu polityczna kontrola sprawowana przez główne metropolie bledła i w ten sposób tworzyły się strefy buforowe, w których mniejsze miasta mogły uzyskać większą bądź większą autonomię. Chodzi tu o m.in. Acquarossa, Bisenzio, Marsiliana czy Murlo.
W VI stuleciu główne centra powiększyły swoje strefy wpływów i miasta te zanikły bądź zostały zniszczone. Możliwe, że wspominane Murlo do pewnego okresu, miało wyjątkowy status i było miejscem gdzie na neutralnym gruncie spotykali się rządzący okolicznymi dużymi centrami tj. Arezzo, Volterra czy Roselle i zawierali pakty pod opieką boskiej opatrzności.
Społeczeństwo wiejskie było rozwarstwione i znajdywało się na niższym szczeblu drabiny społecznej niż miejska arystokracja, do której mieszkańcy wsi mogli pozostawać w stosunkach wasalnych. Prawdopodobne jest, że istniała zasada, według której główny przedstawiciel klanu miejskiego brał w protekcję jakąś wiejską familię, ta z kolei miała swoich kolejnych podwładnych o których musiała się troszczyć, i w taki sposób społeczność obejmowała osoby spoza wiosek.
Bibliografia
1. Barker, G. i T. Rasmussen, 2000, Settlement and Territory, [w:] The Etruscans, Blackwell Publishing, S. 141-178
2. Sadurska, A., 1975, Archeologia starożytnego Rzymu. Od epoki królów do schyłku republiki, Warszawa. S. 34-60
3. Pallottino, M., 1968, Etruskowie, Warszawa. S. 86- 91 i 109-170
4. www.geoinfo.amu.edu.pl/staff/astach/wyklady/interpolacje.ppt
Autor: regis
