1. Tło historyczne (wspólne dla artykułów o zakonach hiszpańskich)

Osiągnięcia militarne arabskich kalifów w VII wieku mogły umacniać muzułmanów w przekonaniu, że pochodzą one od samego Boga. Bizancjum leżało u stóp synów Allaha i bezczynnie czekało na cios w serce, kończący żywot cesarstwa Wschodniorzymskiego. Miecz Mahometa zawisł nad Konstantynopolem już w 674 roku, kiedy to potężna armia obległa miasto zarówno na lądzie, jak i od strony morza. Bizancjum przetrwało co prawda 3-letnie oblężenie, ale już w 717 zostało ponownie zaatakowane. Tym razem po roku armia arabska odstąpiła od oblężenia, zostawiając ponoć 30 000 zabitych.

Podczas gdy Konstantynopol zaciekle się bronił, inne armie emirów wyparły Greków z Egiptu. Sukces ten otworzył drogę do opanowania afrykańskiego wybrzeża Morza Śródziemnego. Starożytna Kartagina została zdobyta w 698 roku, a 7 lat później zajęta została cała północna Afryka. W 711 roku armia berberyjska pod wodzą wyzwolonego niewolnika Tariqa przebyła Cieśninę Gibraltarską. 7000 Berberów w szybkim tempie narzuciło Hiszpanii nowego boga. Jeszcze tego samego roku padła Kordoba i Lizbona, a rok później stolica Wizygotów - Toledo. W Toledo dołączył do Tariqa jego dawny pan, Musa ibn Nusajr, wysłany z polecenia kalifa Damaszku, który żądał podporządkowania islamowi całej chrześcijańskiej Hiszpanii. Nowy namiestnik ruszył dalej, przesuwając granicę aż do gór Kantabryjskich strzegących północnych wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego. Wojska Maurów (hiszpańska nazwa Arabów) zostały wreszcie zatrzymane pod Covadongą przez 300 Gotów pod wodzą rycerza Pelagiusza (Pelyo) najprawdopodobniej w roku 718. Bitwa ta jest uznawana za początek reconquisty i państwa hiszpańskiego. Pobita armia nie mogąc przebić się na północ ruszyła na wschód, już pod wodzą nowego namiestnika Hiszpanii, Abda ar-Rahmana. Przebyła Pireneje i zdobyła Narbonnę. Mimo porażki pod Tuluzą w 721 roku wojska arabskie podążały dalej na wschód. Dopiero Karol Młot, który zastąpił Berberom drogę, ostatecznie rozbił ich wojska w bitwie stoczonej w pobliżu Poitiers A.D. 732.

Herb zakonu Santiago

Hiszpania miała stać się jednym z wielkich tryumfów islamu, toteż jako pierwsza wyłamała się spod władzy kalifatu. Abd ar-Rahman I ogłosił się skromnie emirem, ale już w 929 roku, Abd ar-Rahman III tytułował się kalifem. To właśnie za czasów jego panowania islam przeżywał renesans. Kwitła teologia, filozofia, medycyna, matematyka, astronomia i architektura. Doskonałym przykładem osiągnięć arabskich architektów jest meczet w Kordobie, który turyści mogą podziwiać do dziś dnia. Były to czasy ogromnej tolerancji religijnej, które jednak szybko się skończyły pod rządami Almanzora (Abu Amira al-Mansura) zmarłego w 1002 roku. Militarne osłabienie Ujmajjadów (arabskiej dynastii panującej w Hiszpanii), szybko wykorzystali chrześcijańscy władcy, którzy odzyskali ziemie będące podwalinami królestw Kastylii i Leonu.

2. Historia zakonu

Ciemne i ogarnięte wszechobecnym fanatyzmem europejskie społeczeństwo potrzebowało namacalnej obecności boga. Już na początku średniowiecza zaczęła rozwijać się swoista moda na podróżowaniu do miejsc świętych. Takimi były osady czy góry wymienione w Piśmie Świętym, gdzie rozgrywały się kluczowe dla chrześcijan epizody, miasta, w których gromadzone były liczne relikwie, dla których niejednokrotnie budowano monumentalne świątynie. Najważniejszymi miejscami tego typu były miasta takie jak: Jerozolima (wzgórze Golgota), Konstantynopol (świątynia Hagia Sophia), Rzym, Akwizgran i Norymberga. W samej Hiszpanii znajdowało się jedno z głównych miejsc pielgrzymek, a mianowicie miasto Santiago de Compostella.

Św. Jakub - pogromca niewiernych

Ta celtycka osada, położona na zachodnim skraju Gór Kantabryjskich, oddalona o 30 km od Oceanu Atlantyckiego stała się świadkiem wielkiego wydarzenia. W 813 roku na terenie miasta odkryto grób, który został uznany za miejsce pochówku Apostoła Jakuba (Sant Iago). W niedługim czasie Alfons II, król Asturii wybudował w miejscu odkrycia sanktuarium. Santiago de Compostella stało się ważnym ośrodkiem kultu, gdzie w roku 1130 utworzono arcybiskupstwo. Rzesze wiernych zyskały nowy cel pielgrzymek. Niestety, ciągłe walki z Maurami nie ułatwiały im osiągnięcia celu. Wiadomo też było, że większość pielgrzymów miała przy sobie znaczną ilość złota, które musiało wystarczyć na drogę, pożywienie i ofiarę na rzecz sanktuarium. Niczym magnes przyciągało to liczne gromady rycerzy-zbójów, czyhających na łatwy zarobek.

Caballero de Santiago

Część z nich dostrzegła jednak błędy popełnione podczas swego niegodziwego życia i postanowiła zwrócić się przeciw swoim niedawnym kompanom. Pokutujący rycerze postanowili założyć konfraternię broniącą pątników zmierzających do Santiago de Compostella. Taka jest przynajmniej oficjalna wersja przyczyny założenia zakonu Santiago. Powstał on 1 sierpnia 1170 roku w Cacéres z inicjatywy Leończyka Pedro Fernandeza i kilkunastu jego towarzyszy. Nie znamy dokładnej liczby założycieli, ale jako że ciałem rządzącym zakonem była „rada trzynastu” możemy wnioskować, że było ich właśnie trzynastu. Król Ferdynand II z Leonu pierwszy postanowił wykorzystać pokutujących łotrzyków do obrony swych granic przed Maurami i darował im jeden ze swoich zamków wraz z przylegającymi do niego ziemiami. Jednak niedługo później prześcignął go w hojności król Alfons VII z Kastylii. Tam też w roku 1168 roku zgromadzenie się osiedliło, aby 6 lat później otrzymać zamek Ucles, który przez całe średniowiecze pełniło funkcję siedziby zakonu.

Mieczem i krzyżem: Orden Militar de Santiago