Idole cykladzkie
Wyspy Cykladzkie znajdują się w południowej części Morza Egejskiego i stanowią naturalny pomost pomiędzy wybrzeżem Azji Mniejszej, dzisiejszej Turcji, a Grecją. Tam też w III tysiącleciu p.n.e. rozwijała się kultura zwana wczesnocykladzką (dalej występującą pod skrótem WC) (Press, 1986:5-12). Chronologia wysp została oparta o podział na zespoły kultur charakterystycznych dla poszczególnych okresów. Wyróżnia się zatem kulturę Grotta-Pelos z okresu WC I, który datuje się tradycyjnie na lata 2800 – 2600 p.n.e., kulturę Keros-Syros charakterystyczną dla okresów WC II i IIIA (kolejno 2600 – 2300 i 2300 – 2200 p.n.e.), oraz kulturę Phylakopi I występującą w okresie WC IIIB (2200 – 1800 p.n.e.) (Lewartowski, Ulanowska, 1999:175-176). Właśnie z tego czasu pochodzą figurki zwane idolami cykladzkimi.
Cechą wyróżniającą plastykę cykladzką spośród innych występujących w Epoce Brązu, jest z pewnością fakt, iż figurki wykonywane były wyłącznie z twardego, krystalicznego marmuru. Inne rodzaje kamienia nie były wykorzystywane w tym celu. Brak również figurek wykonanych z gliny czy drewna (Bugaj, 2007:88). Te ostatnie można tłumaczyć zapewne faktem, iż na skalistych wyspach brakowało drzew. Był to więc surowiec niezwykle rzadki i drogi. Natomiast marmur był bardzo powszechny i łatwo dostępny. Wykonanie idola zaczynano od nakreślenia na bloku kamienia postaci, a następnie odkuciu zbędnych części surowca z pomocą kamiennych lub brązowych narzędzi. Po nadaniu kształtu figurce, ścierało się odpowiednio jej fragmenty aby uzyskać szczegóły postaci. Sądzi się, że początki plastyki figuralnej miały miejsce w warsztatach naczyń kamiennych, bardzo wówczas popularnych. Była to jednak czynność niezwykle czasochłonna, więc z czasem pojawili się wyspecjalizowani rzeźbiarze zajmujący się tylko tym rodzajem rzemiosła (Lewartowski, Ulanowska, 1999:41).
Kompozycja rzeźby nie była stała i zmieniała się z czasem. W okresie WC I stosowano trójpodział postaci. Linie podziału biegły przez nasadę szyi figurki oraz górną część trójkąta łonowego. W okresie WC II rzeźbę zaczęto dzielić na cztery części – głowę z szyją, tułów do pasa, tułów od pasa do kolan i nogi od kolan w dół. Uzyskiwano dzięki temu lepsze proporcje postaci. W przypadku bardziej skomplikowanych kompozycji, np. figurki siedzącej, stosowano dodatkowe podziały i pewne modyfikacje. Stosowano również określone kąty konturów i detali figurki, które próbuje się współcześnie badać i przypisywać do poszczególnych , anonimowych artystów (Lewartowski, Ulanowska, 1999:41). Wiadomo, że idole często dekorowano malując je. Wykorzystywano w tym celu głownie pigment czarny, czerwony i niebieski, a pokrywano nim zazwyczaj głowę figurki i okolice szyi, czasami także trójkąt łonowy, rzadziej ręce czy korpus (Bugaj, 2007:89).
Plastyka figuralna na Cykladach ma swój początek już w neolicie. Jej szczyt rozwoju przypada na okres WC II, później stopniowo zanika, aby znów pojawić się na przełomie okresu średnio i późno cykladzkiego (Lewartowski, Ulanowska, 1999:39-40).
Styl schematyczny w plastyce figuralnej Cyklad charaktery
zuje się prostymi figurkami o płaskim profilu. Posiadają one długą szyję i zaokrąglone krawędzie, jednak nie mają zaznaczonej głowy. Charakterystycznym dla tego nurtu jest tak zwany „typ wiolinowy” figurek. Są to idole o wyraźnie zaokrąglonych kształtach i wcięciu w talii, co może sugerować instrument wiolinowy (Fitton, 1999:31). Wartym wspomnienia jest również typ wydzielony przez Kazimierza Majewskiego w 1935 roku, zwany „łopatkowym”. Przedstawiać go miały figurki kanciaste i masywne, o kształcie zbliżonym do zaokrąglonej łopaty (Majewski, 1935). Ten termin nie przyjął się jednak. Obecnie archeolodzy skłaniają się do interpretacji wyżej wymienionych typów, jako przedstawień kobiety i mężczyzny (Fitton, 1999:31). Z biegiem czasu figurki ulegały stopniowej antropomorfizacji. Pojawiły się wyraźnie zaznaczone elementy anatomiczne takie jak piersi, ramiona, czy trójkąt łonowy. Te właśnie, można zaliczać już do nurtu naturalistycznego. Można go podzielić na fazę „przed-kanoniczną”, charakterystyczną dla okresu WC I, oraz „kanoniczną”, z okresu WC II (Lewartowski, Ulanowska, 1999:40-41). Do tej pierwszej zalicza się figurki schematyczne, lecz już z wyraźnie zaznaczonymi nogami oraz głową. Wyróżniony tutaj typ figurek Louros, charakteryzuje się trójkątną głową, masywnymi nogami oraz wypustkami zamiast ramion. Typ Plastiras natomiast, również zaliczany do wyżej wymienionej fazy, posiada już, na owalnej głowie, zaznaczone rysy twarzy, dłonie splecione pod piersiami i rozdzielone, wyraźnie wymodelowane nogi (Fitton, 1999:31-36). Szczyt rozwoju figurki cykladzkie osiągnęły w fazie „kanonicznej”. Wtedy to występują one najliczniej, a ich ustalona konwencja wykonania i forma, utrzymują się blisko przez 500 lat (Bugaj, 2007:87). Pomimo, iż podzielone są na różne, stylistyczne warianty, mają jednak wiele wspólnych cech, chociażby takich jak płaska, owalna lub trójkątna głowa z wyraźnie zaznaczonym nosem, ręce złożone pod piersiami, jedna pod drugą, oraz proste nogi i stopy. Jedną z odmian tejże fazy, jest typ Kapsala. Charakteryzuje się on smukłą figurką, naturalnymi proporcjami oraz nogami rozdzielonymi na poziomie kolan. Typ Early Spedos posiada bardziej masywne i zgeometryzowane kształty. Głowy idoli maja kształt liry, a ich nogi są zgięte w kolanach. Jego późniejsza forma, Late Spedos, zachowała osobliwy kształt głowy, profil jednak jest płaski, a nogi połączone z oddzielonymi jedynie stopami. Często zdarza się, że figurki te mają wyraźnie wymodelowaną partię brzucha, co może sugerować przedstawienia postaci brzemiennych. Kolejne typy, Dokathismata i Chaladriani, skłaniają się powoli ku ponownej schematyzacji. Ramiona figurek są szerokie, nogi ulegają skróceniu i rozdzieleniu jedynie linią rytą (Fitton, 1999:49-67). Niezwykle ciekawym zjawiskiem w plastyce figuralnej są nietypowe przedstawienia postaci. Są to figurki siedzące na stołku, przedstawienia muzykantów, takich jak harfiści, czy fletniści, a także wojownicy, ofiarnicy, a nawet kompozycje grupowe mogące przedstawiać rodzinę (Bugaj, 2007:87; Fitton, 1999:56-57; Lewartowski, Ulanowska, 1999:41).
Cechą wyróżniającą plastykę cykladzką spośród innych występujących w Epoce Brązu, jest z pewnością fakt, iż figurki wykonywane były wyłącznie z twardego, krystalicznego marmuru. Inne rodzaje kamienia nie były wykorzystywane w tym celu. Brak również figurek wykonanych z gliny czy drewna (Bugaj, 2007:88). Te ostatnie można tłumaczyć zapewne faktem, iż na skalistych wyspach brakowało drzew. Był to więc surowiec niezwykle rzadki i drogi. Natomiast marmur był bardzo powszechny i łatwo dostępny. Wykonanie idola zaczynano od nakreślenia na bloku kamienia postaci, a następnie odkuciu zbędnych części surowca z pomocą kamiennych lub brązowych narzędzi. Po nadaniu kształtu figurce, ścierało się odpowiednio jej fragmenty aby uzyskać szczegóły postaci. Sądzi się, że początki plastyki figuralnej miały miejsce w warsztatach naczyń kamiennych, bardzo wówczas popularnych. Była to jednak czynność niezwykle czasochłonna, więc z czasem pojawili się wyspecjalizowani rzeźbiarze zajmujący się tylko tym rodzajem rzemiosła (Lewartowski, Ulanowska, 1999:41).
Kompozycja rzeźby nie była stała i zmieniała się z czasem. W okresie WC I stosowano trójpodział postaci. Linie podziału biegły przez nasadę szyi figurki oraz górną część trójkąta łonowego. W okresie WC II rzeźbę zaczęto dzielić na cztery części – głowę z szyją, tułów do pasa, tułów od pasa do kolan i nogi od kolan w dół. Uzyskiwano dzięki temu lepsze proporcje postaci. W przypadku bardziej skomplikowanych kompozycji, np. figurki siedzącej, stosowano dodatkowe podziały i pewne modyfikacje. Stosowano również określone kąty konturów i detali figurki, które próbuje się współcześnie badać i przypisywać do poszczególnych , anonimowych artystów (Lewartowski, Ulanowska, 1999:41). Wiadomo, że idole często dekorowano malując je. Wykorzystywano w tym celu głownie pigment czarny, czerwony i niebieski, a pokrywano nim zazwyczaj głowę figurki i okolice szyi, czasami także trójkąt łonowy, rzadziej ręce czy korpus (Bugaj, 2007:89).
Plastyka figuralna na Cykladach ma swój początek już w neolicie. Jej szczyt rozwoju przypada na okres WC II, później stopniowo zanika, aby znów pojawić się na przełomie okresu średnio i późno cykladzkiego (Lewartowski, Ulanowska, 1999:39-40).
Styl schematyczny w plastyce figuralnej Cyklad charaktery
| 1 | 2 | następna >>
