Lubelszczyzna była jednym z ważniejszych teatrów wojennych powstania styczniowego. W pierwszym półroczu 1863 r. stoczono tu 92 potyczki i bitwy. Do ważniejszych potyczek o większym znaczeniu militarnym należały: pod Staninem (14 marca), pod Ciosmami (21 marca), pod Kobylanką (1 maja) i pod Sobolewem (24 maja). Były też bitwy przegrane, jak: pod Węgrowem (3 lutego), pod Tuczapami (19 maja), pod Różą (23 czerwca). Z kolei od lipca do końca września 1863 r. w Lubelskiem i na Podlasiu stoczono kolejne 34 bitwy i potyczki, w tym dwie głośne, połączonych oddziałów podlaskich i lubelskich dowodzonych przez gen. Michała Heydenreicha-Kruka pod Chruśliną (4 sierpnia) i Żyrzynem (8 sierpnia).

Zwycięstwa te nie miały, niestety, wpływu na dalszy los powstania, bowiem przekreśliła je klęska poniesiona pod Fajsławicami. Do bitwy doszło 24 VIII 1863 r. Skoncentrowanymi oddziałami polskimi, liczącymi ogółem 1,5 tys. ludzi, dowodził (podobnie jak we wspomnianych zwycięskich bitwach) gen. Heydenreich-Kruk. Pochodził on z Warszawy, był synem spolonizowanego Niemca i Francuzki, sam zaś czuł się Polakiem. Był zawodowym oficerem, a jego droga do powstańczych szeregów wiodła przez rewolucyjne koła oficerów polskich w Petersburgu, utworzone przez Jarosława Dąbrowskiego i Zygmunta Sierakowskiego. W lipcu 1863 r. rząd powstańczy mianował go naczelnikiem wojskowym województwa lubelskiego.



Po zwycięstwie żyrzyńskim Heydenreich-Kruk znalazł się w trudnej sytuacji. Rosjanie, pragnąc pomścić klęskę, rzucili przeciw niemu znaczne siły. Powstańcy zostali otoczeni przez dwie grupy wojsk rosyjskich w sile 3 tys. żołnierzy, wspomaganych sześcioma armatami. Na samym początku boju wycofał swój oddział podległy Krukowi Karol Krysiński. Pozostałe oddziały Władysława Ruckiego i Hermana Wagnera usiłowały przebić się przez pierścień wroga, jednakże bezskutecznie. Wagner zginął na polu bitwy, tylko nielicznym udało się uratować, wśród nich znalazł się Heydenreich-Kruk. Poległo i zostało rannych 250-300 powstańców, 250 dostało się do niewoli rosyjskiej. Zdaniem wielu historyków powstanie na Lubelszczyźnie po klęsce fajsławickiej straciło impet i już nigdy go nie odzyskało, stając się, mimo wielu jeszcze potyczek inicjowanych przez stronę polską, tylko walką o przetrwanie.

Po bitwie na polecenie władz rosyjskich proboszcz fajsławicki ks. Karol Boniewski odnotował w księdze aktów stanu cywilnego, w dziale "Akta zmarłych w roku 1863 w Parafii Fajsławickiej", że "w czasie bitwy zaszłej w dniu dwudziestym czwartym sierpnia bieżącego roku pod wsią Fajsławice między wojskami cesarsko-rosyjskimi a powstańcami poległo siedemdziesiąt sześć osób niewiadomych z imienia i nazwiska i pochodzenia". Ksiądz Boniewski dokonał również wpisu aktów zgonu 20 powstańców, którzy ciężko ranni trafili do miejscowego szpitala i przed śmiercią zdążyli jeszcze oświadczyć, jak się nazywają i skąd pochodzą. Wspomniani zaś w notce z 1863 r. bezimienni powstańcy zostali wpisani do księgi aktów stanu cywilnego dopiero w 1865 r. Każdy z zapisów zawiera tylko rysopis poległego i spis przedmiotów znalezionych przy nim. Wszyscy zostali pochowani na cmentarzu w Fajsławicach. Na zbiorowej mogile postawiono wysoki krzyż dębowy z cierniową koroną – symbolem męczeństwa za Ojczyznę.

Źródło: A. Polski - Bitwa pod Fajsławicami 24 VIII 1863 roku. W 130 rocznicę wydarzeń