Bitwa pod Kircholmem

Dzięki poparciu kanclerza (i hetmana w jednej osobie) Jana Zamoyskiego, Zygmunt Waza zostaje w 1587 roku koronowany na króla Rzeczypospolitej. W 1592 roku umiera jego ojciec, król Szwedzki. Szwedzi stawiają mu jeden warunek na drodze do korony swojego rodzinnego kraju. Musi przyjechać do Szwecji i tam się koronować. Po licznych obradach sejm polski wyraża zgodę na roczny wyjazd. Tak więc Zygmunt zostaje we wrześniu 1593 roku królem Szwecji. Z powodu zobowiązań ze strony polskiej, powołuje regenta (królewskiego zastępcę) swojego stryja Karola Sudermańskiego Ks. Sodermanlandii i powraca do Polski.

Regent jednak przejmuje władzę, i coraz częściej prześladuje szwedzkich katolików. Dzięki matce Katarzynie Jagiellońskiej (córka polskiego króla Zygmunta Augusta) Zygmunt III Waza zawdzięcza swoje jezuickie wychowanie. Z tego powodu król ponownie wybiera się do Szwecji chcąc zbrojnie dochodzić swoich praw. Szwedzi, w większości wyznawcy luteranizmu, w obawie przed planami króla rekatolizacji kraju, popierają regenta i po kilku klęskach udaje im się pod Stegeborgiem pokonać wojska, a nawet wziąć do niewoli prawowitego władcę. Szwedzki parlament w 1598 detronizuje Zygmunta, godząc się ofiarować koronę jego synowi, Władysławowi, pod warunkiem, że królewicz zamieszka w Szwecji i tam zostanie wychowany. Zygmunt III odrzuca tą propozycję i by pozyskać pomoc polską oddaje w 1600 roku obiecaną w pactach conventach Estonię należacą wówczas do Szwecji, a do której Rzeczpospolita rościła pretensje. Stało się to powodem długotrwałej wojny o Inflanty.

Walka rozpoczyna się jesienią 1600r., kiedy to wojska szwedzkie przełamują opór nieznacznych sił polskich i do marca 1601 r. opanowują całe Inflanty aż po Dźwinę. 10 marca podchodzą pod ważny zamek broniący przeprawy przez Dźwinę w Kokenhauzen (Koknese). Podczas oblężenia pada miasto, ale samego zamku nie udaje im się zająć. W czerwcu na pomoc oblężonym przybywa odsiecz litewska pod wodzą Krzysztofa I Radziwłła i 23 czerwca rozbija przeważające liczebnie siły szwedzkie. Następnie Litwini wycofują się do Rygi, którą we wrześniu oblega nowa armia szwedzka pod wodzą samego regenta ks. Karola. Pomimo licznych szturmów załodze litewskiej udaje się wytrwać do przybycia armii koronnej pod dowództwem Jana Zamyskiego. Plan polskiego dowódcy obejmował pokonanie w walnej bitwie szwedzkich wojsk, gdyż szlachta nie uchwaliłaby ponownie większych podatków na prowadzenie wojny. Zdając sobie z tego sprawę ks. szwedzki obsadził swoim wojskiem twierdze inflanckie, sam zaś ruszył do Szwecji po posiłki.

W latach 1602-1603 Polacy stopniowo opanowują całe Inflanty. Szwedzi bronili się jedynie w Taluinie, Pernaiwe i Narwie. Był to najlepszy moment na zawarcie pokoju, ponieważ kończyły się pieniądze przeznaczone na opłacenie wojsk, a Szwecja popadła w konflikt z Danią. Zygmunt III Waza jako warunek pokoju podaje przywrócenie jego praw do tytułu dziedzicznego (w odróżnieniu od polskiego) tronu szwedzkiego. Szwedzi nie zgadzają się na te warunki i wojna rozgorzała na nowo. Szlachta nie uchwaliła nowych podatków toteż nieopłacone wojsko polskie rozprzestrzeniło się po okolicy łupiąc i rabując wszystko po drodze. Latem 1604r. Szwedzki dowódca A. E. Stalarm uderza z Pernawy na Biały Kamień, lecz zostaje zatrzymany i rozbity przez wojsko litewskie pod dowództwem Jana Karola Chodkiewicza.

W 1605 r. w Inflatach lądują nowe, tym razem znaczne siły szwedzkie:

-trzecia również 5 000 pod komendą samego Karola (w 1604 r. został koronowany na króla Szwecji jako Karol IX) przybywa do Pernawy.

Chodkiewicz dysponując zaledwie 2 400 jazdy i 1 000 piechoty wyrusza w kierunku Rygi, później jednak kieruje się przeciwko Lennartssonowi, którego dopada w Vagla. Szwedzi obwarowując się w obozie nie przyjęli bitwy. Później wymykają się i dołączają do Karola IX, a pod Rygą dołącza do nich również oddział Mansfelda. Chodkiewicz poruszając się równolegle do Rygi staje 26 września pod Kircholmem oddalonym o 15 km od Rygi.

Krótka charakterystyka sił:
Wojsko Karola IX było jednym z najnowocześniejszych wojsk w Europie. Piechotę stanowili w 1/3 pikienierzy, a w 2/3 muszkieterzy. Atak rozpoczynali muszkieterzy, których pierwszy szereg po oddaniu salwy przechodzili na tył formacji i tam ładował broń, ustępując w ten sposób miejsca pozostałym strzelcom. Jeśliby wróg atakował pikienierzy wychodzili przed muszkieterów, a ci ostatni zza pleców towarzyszy wspierali ich ogniem swych muszkietów. Rajtarzy (jazda) stosowali taktykę zwaną karakolem (polegała ona na podejściu bardzo blisko przeciwnika oddaniu salwy i odejściu).

Armia Karola Chodkiewicza składała się, jak już wspomniałem, w większości z jazdy. Trzon jazdy stanowiła ciężko zbrojna husaria. Lekka jazda zaś uzbrojona był głównie w broń białą podobnie piechota. Polacy często stosowali taktykę, w której mała grupka żołnierzy wiązała walką oddziały wroga, na które z boku atakowała husaria miażdżąc szyk przeciwnika. Ten sposób ustawienia wojsk nazywany jest często starym urządzeniem polskim". Polska armia przystosowana była zatem głównie do ataków bronią białą.

Bitwa pod Kircholmem