Pius XII i jego encykliki
Trzeba zaznaczyć zasadę, że we wszystkie pisma są wplecione cytaty z Biblii, Ojców Kościoła, względnie cytowany jest któryś z poprzedników na tronie Piotra. Dla dobrze nieorientującego się czytelnika teksty mogą sprawiać wrażenie pewnego anachronizmu i niedostępności myśli. Faktem jest, że forma zdaje być się ewolucją pisma antycznego czy średniowiecznego sposobu pisania. Jednakże treść w nich ma charakter aktualny, często nowy. Dodać muszę, iż opracowywałem temat na angielskich i polskich wersjach tłumaczenia. Nie mam możliwości stwierdzić czy wersja anglojęzyczna jest pierwotna czy wtórna.
Temat jest ciekawy, postanowiłem więc przyjrzeć się jemu dokładniej. Ograniczyłem się z racji obszerności materiału i ram pracy do okresu 1945-1958. Dlaczego te lata? Jest tu rok śmierci Piusa XII, którego encykliki będę omawiał. Takim to sposobem skupiłem się nie tylko na czasie, ale na decydencie jakim było Ojciec Święty. Dlatego warto byłoby trochę jego osobę przybliżyć. Przejrzałem wszystkie jego Encykliki. Wybrałem te, które są najbardziej wyraźnie i nie zawierają jedynie kontekstów teologicznych bądź filozoficznych. Jest ich kilkanaście, a spis zamieszczę w bibliografii. Przyjąłem chronologiczno-tematyczny system opisu, gdyż tematy są już poruszane przez samego autora w takim porządku.
Przyszły Pius XII jest da wielu bardzo niejednoznaczna postacią. Urodził się 1876 roku w Rzymie. Za młodu studiował matematykę i grekę, a następnie prawo kościelne i świeckie. Pierwsze poważne tarcia pomiędzy interesem Kościoła i państwa zdarzyły się tuż przed i w czasie pierwszej wojny światowej, kiedy to negocjował z Serbią konkordat nieakceptowany przez Cesarstwo Austro-Węgierskie. 2 marca 1939 został papieżem. Przetrwał czas wojny jako rzeczywisty więzień Watykanu. Uratował poprzez swoje działania kilkadziesiąt tysięcy Żydów. Zezwolił po cichu pomagać instytucjom Kościoła przechowywać ich, co ocaliło nawet do 500 tysięcy kolejnych istnień. Jest przez część jednak opinii publicznej atakowany za zgodę na konkordat z nazistami. Zarzuca się mu też brak głośnego sprzeciwu wobec tak radykalnego antysemityzmu podczas wojny.
Znany był też z zachowań na granicy aktorstwa. Papa Pacelli jest też nazywany „Ostatnim księciem Kościoła”. Niewiele osób pamięta o jego innych zasługach i działaniach politycznych i społecznych. Wydał on dekret w 1949 roku o ekskomunice członków partii komunistycznych. Stworzył nowoczesne centrum radiowo-telewizyjne. Zezwolił na wykopaliska pod Bazyliką św. Piotra. Jego związki z Polską cechowała sympatia i uczucie do ciemiężonego narodu. To on wyniósł do tejże godności kardynała Sapiehę, a później Stefana Wyszyńskiego. Biskupem mianował Karola Wojtyłę. Napisał encyklikę o Andrzeju Boboli1. Poświęcił kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej2.
Powoli przechodząc do szczegółowej charakterystyki. Mamy w wybranych pismach trzy nurty krytyki i
propozycji da Świata i relacji międzyludzkich. Pierwszy tyczy się ogólnych zasad i całości globu. Tu można wyróżnić problemy piętnowane problemy intelektualne i rzeczywiste, materialne. Drugi to sprecyzowany rzeczywisty cel, konkretna rzeczywistość i problem nurtujący papieża. Na pierwszym planie mamy tu kwestie sytuacji Chin oraz Ziemi Świętej. Trzecia grupa opiera się na tekstach religijnych. Wplata się w nie prośby polityczne, lub same przez się są aluzją do sytuacji politycznej danych podmiotów.
Pierwszą encykliką, którą przedstawię, jest tekst zatytułowany „Quaemadmodum”. Traktuje ona o „bezzwłocznej pomocy na rzecz cierpiących niedostatek dzieci”3. To pierwszy tego rodzaju dokument papieża Piusa XII po 1945 roku. Naglący problemem głodu i biedy po II Wojnie Światowej był jej inspiracją: tragedia nie tylko polityczna, militarna, ekonomiczna, ale i społeczna oraz socjalna. Jednym z efektów ubocznych konfliktu, który się zakończył, było sieroctwo setek tysięcy dzieci i młodzieży, załamanie się pewników egzystencji i myślenia, złamanie ducha chrześcijańskiej poprzez zdegradowanie moralne i fizyczne ojców i matek trzymanych w obozach koncentracyjnych. Wezwanie do naprawy stosunków w pierwszym rzędzie skierowane jest do ordynariuszy, biskupów danych diecezji, aby spróbowali w ramach swych możliwości ratować stałe zasady. „Przyczynić się do załagodzenia i polepszenia ich (dzieci) doli”4. Papież zaleca oprócz tego dzień modlitw i błagania Boga o pomoc w niniejszych intencjach. Na tych zgromadzeniach biskupi i ich pomocnicy mieli napominać lud aby współdziałał, wspierał modlitwą, postem, uczynkiem, jałmużną wszelkie akcje podjęte w celu ratowania statusu materialnego i duchowego najmłodszych. Pius XII obawia się, że jeśli nad dziećmi nie roztoczy się parasola ochronnego i poczyni w tych sprawach wielkiego wysiłku, może to spowodować falę kolejnych konfliktów oraz zaprzepaszczenie ze strony Kościoła wielu lat formacji katolickiej oraz chrześcijańskiej. Widzi ogromny problem dezorientacji i przewartościowania stałych jak dotąd zasad w umysłach młodych. Powodem ma być skrzywiające doświadczenie tak ogromnej i tragicznej wojny. Obrona młodych przed tą i inną skazą postawiona jest jako priorytet Kościoła. Tylko jego stały i długotrwały wysiłek może odbudować straty. Pontifex Maximus też sam dokłada starań aby być przykładem. Dowodem ma być działający Instytut Papieski, noszący miano Świętego Dziecięctwa5. Skupia się on nie tylko na pomocy materialnej ale na kształtowaniu postaw i ducha młodych ludzi, w Europie i na świecie.
1. Zygmunt Zieliński, Pius XII, Encyklopedia białych plam, tom XIV, Radom 2004.
2. Op. cit.
3. Pius XII, Quaemadmodum, Rzym 1946.
4. Op. cit.
5. Op. cit.
Temat jest ciekawy, postanowiłem więc przyjrzeć się jemu dokładniej. Ograniczyłem się z racji obszerności materiału i ram pracy do okresu 1945-1958. Dlaczego te lata? Jest tu rok śmierci Piusa XII, którego encykliki będę omawiał. Takim to sposobem skupiłem się nie tylko na czasie, ale na decydencie jakim było Ojciec Święty. Dlatego warto byłoby trochę jego osobę przybliżyć. Przejrzałem wszystkie jego Encykliki. Wybrałem te, które są najbardziej wyraźnie i nie zawierają jedynie kontekstów teologicznych bądź filozoficznych. Jest ich kilkanaście, a spis zamieszczę w bibliografii. Przyjąłem chronologiczno-tematyczny system opisu, gdyż tematy są już poruszane przez samego autora w takim porządku.
Przyszły Pius XII jest da wielu bardzo niejednoznaczna postacią. Urodził się 1876 roku w Rzymie. Za młodu studiował matematykę i grekę, a następnie prawo kościelne i świeckie. Pierwsze poważne tarcia pomiędzy interesem Kościoła i państwa zdarzyły się tuż przed i w czasie pierwszej wojny światowej, kiedy to negocjował z Serbią konkordat nieakceptowany przez Cesarstwo Austro-Węgierskie. 2 marca 1939 został papieżem. Przetrwał czas wojny jako rzeczywisty więzień Watykanu. Uratował poprzez swoje działania kilkadziesiąt tysięcy Żydów. Zezwolił po cichu pomagać instytucjom Kościoła przechowywać ich, co ocaliło nawet do 500 tysięcy kolejnych istnień. Jest przez część jednak opinii publicznej atakowany za zgodę na konkordat z nazistami. Zarzuca się mu też brak głośnego sprzeciwu wobec tak radykalnego antysemityzmu podczas wojny.
Znany był też z zachowań na granicy aktorstwa. Papa Pacelli jest też nazywany „Ostatnim księciem Kościoła”. Niewiele osób pamięta o jego innych zasługach i działaniach politycznych i społecznych. Wydał on dekret w 1949 roku o ekskomunice członków partii komunistycznych. Stworzył nowoczesne centrum radiowo-telewizyjne. Zezwolił na wykopaliska pod Bazyliką św. Piotra. Jego związki z Polską cechowała sympatia i uczucie do ciemiężonego narodu. To on wyniósł do tejże godności kardynała Sapiehę, a później Stefana Wyszyńskiego. Biskupem mianował Karola Wojtyłę. Napisał encyklikę o Andrzeju Boboli1. Poświęcił kopię obrazu Matki Boskiej Częstochowskiej2.
Powoli przechodząc do szczegółowej charakterystyki. Mamy w wybranych pismach trzy nurty krytyki i
Pierwszą encykliką, którą przedstawię, jest tekst zatytułowany „Quaemadmodum”. Traktuje ona o „bezzwłocznej pomocy na rzecz cierpiących niedostatek dzieci”3. To pierwszy tego rodzaju dokument papieża Piusa XII po 1945 roku. Naglący problemem głodu i biedy po II Wojnie Światowej był jej inspiracją: tragedia nie tylko polityczna, militarna, ekonomiczna, ale i społeczna oraz socjalna. Jednym z efektów ubocznych konfliktu, który się zakończył, było sieroctwo setek tysięcy dzieci i młodzieży, załamanie się pewników egzystencji i myślenia, złamanie ducha chrześcijańskiej poprzez zdegradowanie moralne i fizyczne ojców i matek trzymanych w obozach koncentracyjnych. Wezwanie do naprawy stosunków w pierwszym rzędzie skierowane jest do ordynariuszy, biskupów danych diecezji, aby spróbowali w ramach swych możliwości ratować stałe zasady. „Przyczynić się do załagodzenia i polepszenia ich (dzieci) doli”4. Papież zaleca oprócz tego dzień modlitw i błagania Boga o pomoc w niniejszych intencjach. Na tych zgromadzeniach biskupi i ich pomocnicy mieli napominać lud aby współdziałał, wspierał modlitwą, postem, uczynkiem, jałmużną wszelkie akcje podjęte w celu ratowania statusu materialnego i duchowego najmłodszych. Pius XII obawia się, że jeśli nad dziećmi nie roztoczy się parasola ochronnego i poczyni w tych sprawach wielkiego wysiłku, może to spowodować falę kolejnych konfliktów oraz zaprzepaszczenie ze strony Kościoła wielu lat formacji katolickiej oraz chrześcijańskiej. Widzi ogromny problem dezorientacji i przewartościowania stałych jak dotąd zasad w umysłach młodych. Powodem ma być skrzywiające doświadczenie tak ogromnej i tragicznej wojny. Obrona młodych przed tą i inną skazą postawiona jest jako priorytet Kościoła. Tylko jego stały i długotrwały wysiłek może odbudować straty. Pontifex Maximus też sam dokłada starań aby być przykładem. Dowodem ma być działający Instytut Papieski, noszący miano Świętego Dziecięctwa5. Skupia się on nie tylko na pomocy materialnej ale na kształtowaniu postaw i ducha młodych ludzi, w Europie i na świecie.
1. Zygmunt Zieliński, Pius XII, Encyklopedia białych plam, tom XIV, Radom 2004.
2. Op. cit.
3. Pius XII, Quaemadmodum, Rzym 1946.
4. Op. cit.
5. Op. cit.
