Cypr - Wyspa Niezgody
Ani Grecja, ani Turcja nie były zadowolone z dotychczasowego biegu wydarzeń. Postanowiły problem cypryjski rozwiązać ponownie na drodze zbrojnej. 15 lipca 1974r. miał miejsce na Cyprze wojskowy zamach stanu oficerów-zwolenników "Enosis"(inspirowany i kierowany przez grecką juntę). Grecka gwardia narodowa pozbawiła władzy arcybiskupa Makariosa-ten wyjechał za granicę(Cypr w wyniku działań greckiego reżimu(od 1967r.) "czarnych pułkowników", miał być przyłączony do Grecji, a arcybiskup Makarios pozbawiony władzy).
Interwencja greckiego reżimu wojskowego spotkała się z nieoczekiwanie gwałtowną reakcją Turcji. Tureckie siły zbrojne przeprowadziły desant lotniczy, po czym zajęły pn. część Cypru. Od tej pory Cypr jest faktycznie podzielony między te dwa państwa. Konflikt spowodował wzrost napięcia między Grecją a Turcją; sama interwencja ONZ i negocjacje prowadzone pod jej auspicjami nie przyniosły większych rezultatów. Przeanalizujmy na spokojnie bieg wydarzeń.
14 sierpnia 1974r. po zerwaniu rozmów pokojowych w Genewie, Grecja wystąpiła z NATO. Nie znaleziono żadnego rozwiązania konfliktu, który postawił przeciwko sobie Grecję i Turcję. Dwa dni później Turcja, która okupowała Cypr od 20 lipca, ogłosiła przerwanie ognia. Pod jej kontrolą znajdowała się cała północna część wyspy, czyli ok. 1/3 kraju. Przypomnijmy, że na początku lipca arcybiskup Makarios zarzucił greckiej juncie wojskowej chęć przejęcia władzy przy pomocy jednostek gwardii narodowej. 15 lipca junta podjęła próbę włączenia Cypru do Grecji i pozbawiła władzy arcybiskupa Makariosa; gwardia narodowa proklamowała mianowicie na urząd prezydenta Cypru Nikosa Sampsona. Makarios musiał się schronić w tej sytuacji w W.Brytanii. 20 lipca Turcja przeprowadziła desant komandosów pod pretekstem ochrony tureckiej mniejszości na wyspie, zajętej w całości przez oddziały greckie. Następnego dnia, w okolicach Phapos rozpoczęły się walki pomiędzy Grecją a Turcją(przypomnijmy-członkami NATO, co z pewnością było nie na rękę Sojuszowi, szczególnie wobec bliskości Układu Warszawskiego). Sampson został pozbawiony władzy, a 22 lipca weszło w życie zawieszenie broni. Rozpoczęto rokowania pokojowe w Genewie...
Tymczasem 7 grudnia 1974r. miało miejsce na Cyprze triumfalne powitanie powracającego z W.Brytanii Makariosa. Wobec zaistniałej sytuacji, 13 lutego 1975r., przywódca Turków cypryjskich. R.Denktas, proklamował powstanie niepodległego, laickiego i federalnego państwa w części wyspy zamieszkałej przez ludność turecką(faktycznie była to autonomiczna republika na okupowanej przez wojska tur. części Cypru). Oczywiście owa proklamacja została odrzucona przez rząd gr. i Makariosa.
Tymczasem od VII 1975r. trwały ponownie rozmowy przedstawicieli obu społeczności w celu rozwiązania problemu. Na specjalnej konferencji zwołanej pod egidą ONZ(1976-78), próbowano pokojowo rozwiązać sytuację na Cyprze(rozpatrywano nawet międzynarodowy aspekt problemu). Owe negocjacje między delegacjami obu wspólnot narodowościowych na temat przyszłości kraju, nie przyniosły oczekiwanych rezultatów. Grecy cypryjscy domagali się wycofania wojsk tur. z Cypru i utworzenia suwerennego państwa federacyjnego z silnym rządem centr.; Turcy cypr. proponowali konfederację dwóch stref narodowościowych z silnymi rządami regionalnymi, prowadzącymi własną politykę wewnętrzną.
W międzyczasie nastąpiło wydarzenie, które po części zaważyło na przyszłości Cypru. O świcie, 3 sierpnia 1977r., zmarł na zawał serca arcybiskup Makarios. Za 10 dni obchodziłby 64 urodziny. Jego śmierć stała się źródłem niepokoju współwyznawców, którzy widzieli w nim nie tylko prezydenta, lecz ojca. "Nie sądzę, by ktoś byłby zdolny zastąpić go jako przywódcę naszego narodu i naszego Kościoła", powiedział ze wzruszeniem biskup w Limassol. Przypomnijmy, że pochodzący z rodziny pasterzy, arcybiskup Makarios był w latach 50-tych głównym twórcą ruchu oporu wobec okupanta brytyjskiego. Po podpisaniu porozumień w Zurychu i Londynie(1959r.), które zezwoliły na powstanie Republiki Cypru, Makarios został wówczas wybrany na urząd prezydenta.
Prezydentem Cypru po śmierci Makariosa(1977r.) został przywódca Partii Demokratycznej-S.Kiprianu(Spiros Kiprianu(ur.1932r.)-cypr. polityk, adwokat, narodowości greckiej, w latach 1954-59 przedstawiciel episkopatu cypr. w Londynie, reprezentant Greków cypr. na konferencję w Atenach, gdzie podpisano trójstronny układ dotyczący niepodległości Cypru(1959r.); w latach 1960-72 min.sprawiedliwości, następ
We IX 1980r. rozpoczęły rozmowy między przedstawicielami gr. i tur. społeczności pod egidą ONZ, które dotyczyły problemów uchodźców oraz reform konstytucyjnych(strona tur. domagała się równego statusu z jednakową reprezentacją w rządzie, rotacyjnego obsadzania stanowiska prezydenta). W XI 1981r. powstał plan ONZ dotyczący powołania Rady Federacyjnej, obsadzania urzędu prezydenta na zasadach rotacji między dwoma wspólnotami oraz pozostawienia pod kontrolą tur. 30% pow. kraju.
W V 1983r. ONZ wezwała do wycofania wojsk tur. z Cypru. W odpowiedzi na to, 15 XI tegoż roku, strona tur. ogłosiła przekształcenie Federalnego Państwa Tureckiej Republiki Cypru w Turecką Republikę Północnego Cypru z prez. R.Denktasem oraz utworzyła rząd tymczasowy.
Proklamowanie separatystycznego państwa Turków cypr. zostało potępione przez Radę Bezpieczeństwa ONZ, prez.S.Kiprianu oświadczył, że Cypryjczycy nie uznają utworzenia niezależnego państwa Turków cypr.(uznała je tylko Turcja jako jedyne państwo na świecie). Pomimo pośrednictwa sekr. gen. ONZ, J.Pereza de Cuellara w załagodzeniu i rozwiązaniu długotrwałego konfliktu, problem cypr. nadal znajduje się w impasie, a podział wyspy utrwala się. W 1984r. Turcy cypr. podjęli decyzję zastąpienia funta tur. własną walutą oraz wydawania miejscowych paszportów, sprowadzanie zaś ludności z Turcji miało na celu zmianę w proporcjach demograficznych pomiędzy gr. a tur. ludnością Cypru.
21 lutego 1988r. prezydentem Cypru i szefem rządu został Jorgos Wassiliou, natomiast w kwietniu 1990r. w Rep.Tur.Cypru Pn. prezydentem ponownie został R.Denktas. W 1992r. wyszła nowa rezolucja Rady Bezpieczeństwa ONZ, potępiająca cypr. Turków, żądająca redukcji przebywającej na Cyprze 40-tys. armii tur., zmniejszenia wydatków na cele obronne strony grekocypr., oddania pod kontrolę ONZ terenu Waroszy(Famagusty) oraz przeprowadzenia spisu ludności w obu częściach wyspy.
W 1993r. wybory prezydenckie wygrał G.Kleridis(Glafkos Kleridis(ur.1919r.)-konserwatywny polityk cypr.(nar.grec.), prawnik, w latach 1951-60 obrońca wielu czł. org. cypr. EOKA; w latach 1959-60 min.sprawiedliwości w rządzie tymczasowym; od 1961r. przewodn. Izby Reprezentantów(do 1976r.) oraz Zjednoczonej Partii Demokratycznej(ENIAION, do 1969r. Zjednoczony Demokratyczny Front Nar.-EDMA), od 1993r. prez. Rep.Cypru). W VIII 1994r. parlament Turków cypr. odrzucił propozycję ONZ dotyczącą utworzenia federacji turecko-greckiej.
Od inwazji tureckiej w 1974r. Cypr jest podzielony, jakkolwiek samozwańcza Turecka Republika Północnego Cypru jest uznawana tylko przez Turcję. W 180-kilometrowej strefie buforowej między północą i południem, w ramach sił pokojowych ONZ, służbę pełni kontyngent wojsk brytyjskich. W październiku 1993r., po 29 latach służby pod flagą ONZ, kontyngent wojsk kanadyjskich został zastąpiony przez żołnierzy argentyńskich i opuścił wyspę. W wyniku podjętych pod patronatem ONZ rozmów pokojowych stworzono płaszczyznę zjednoczenia, jednakże aby porozumienie miało wymiar praktyczny, konieczne jest zaufanie z obu stron.
Impas w rozmowach pojednawczych zablokował starania Cypru o przyjęcie do Unii Europejskiej. Cypr wystąpił o przyjęcie do UE w 1990r. W czerwcu 1993r. Komisja Unii Europejskiej uznała, że Cypr spełnia warunki ekonomiczne i że wstępne rozpatrzenie wniosku o przyjęcie może nastąpić w styczniu 1995r., o ile na wyspie zostaną uregulowane kwestie polityczne.
Tymczasem ponad 200tys. Greków przemieszczono z północy, a tereny zasiedlili koloniści przybyli z Turcji. Siły pokojowe ONZ nadal nadzorują "linię Attila", dzielącą greckie południe i turecką północ. Próby ponownego zjednoczenia Cypru jako państwa federalnego zakończyły się, jak dotąd, niepowodzeniem.
Literatura:
"Największe wydarzenia w historii świata"-pod redakcją Jaquesa Marseille'a i Nadeije Laneyrie-Dagen
J.M.Roberts "Ilustrowana historia świata"
"Państwa świata-Historia, polityka geografia, dane statystyczne, mapy i flagi"
"Kronika XX Wieku"
"Encyklopedia Guinnessa"
"Encyklopedia Popularna PWN"
"Nowy Leksykon PWN"
"Encyklopedia Powszechna PWN"
Perkun
piorojewski@poczta.onet.pl
Autor: Perkun
