Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)
Wstęp
Bośnia i Hercegowina jest państwem zupełnie wyjątkowym na mapie politycznej Europy. Istniała jako niepodległe państwo przez ok. 100 lat we wczesnym średniowieczu i dopiero wydarzenia pod koniec XX wieku „przywróciły” jej suwerenność. Nastąpiło to w dramatycznych okolicznościach związanych z rozpadem Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, czego skutkiem stał się wybuch wojny w Bośni i Hercegowinie – największego konfliktu zbrojnego w Europie od zakończenia II wojny światowej. Do dezintegracji Jugosławii doszło w wyniku wielu powiązanych ze sobą czynników, ale jednym z głównych było zderzenie sprzecznych wizji państwa dwóch największych narodów Federacji – Serbów i Chorwatów. Pierwsi chcieli państwa możliwie scentralizowanego, drudzy jego decentralizacji. W środku tych tendencji znalazła się Bośnia i Hercegowina, nazywana „Jugosławią w miniaturze”, gdzie skomplikowana sytuacja demograficzna stała się zarzewiem krwawego konfliktu. Trzy narody zamieszkujące tę jugosłowiańską republikę – Muzułmanie, Serbowie i Chorwacji – miały bowiem zupełnie odmienne plany co do losów Bośni. Dwie dominujące w Jugosławii grupy etniczne chciały przyłączenia terytoriów, na których przeważały liczebnie, do swoich państw „macierzystych” i w konsekwencji utworzenia „Wielkiej Chorwacji/Serbii”, zaś Muzułmanie utrzymania integralności Bośni i Hercegowiny. Kluczowa była także postawa społeczności międzynarodowej, dążącej do powstania niepodległego państwa bośniackiego. Skutkiem wojny były narodziny państwa podzielonego wewnętrznie na Republikę Serbską i Federację Bośni i Hercegowiny, z niefunkcjonalnym systemem politycznym, istniejącego jedynie dzięki wysiłkom i determinacji wspólnoty międzynarodowej.
Zainteresowanie autora tematyką Bośni i Hercegowiny wynikło z chęci zbadania sytuacji państwa po wojnie lat 1992–1995. Liczne publikacje dotyczące tego państwa i regionu zawierają szczegółowy opis procesu rozpadu Jugosławii, w wielu kontekstach. Brakuje polskich analiz zajmujących się całościowo Bośnią i Hercegowiną (większość opracowań skupia się na dezintegracji Jugosławii przed 1995 rokiem), szczególnie dotykających dziejów kraju przed XX w., ale zwłaszcza opisujących funkcjonowanie Bośni „daytońskiej”. Tematyka Bośni pozostała także ostatnio w cieniu problemu Kosowa. Zapomina się, że oba zagadnienia łączą się ze sobą. Ewentualne zmiany w statusie Kosowa będą miały wpływ na sytuację w Bośni i Hercegowinie. Jednakże podstawowym motywem podjęcia badań jest uznanie, że Bośnia i Hercegowina ciągle pozostaje nierozwiązanym problemem europejskiej polityki, którego nie zamknęło porozumienie z Dayton. Istotnym czynnikiem było również zainteresowanie autora regionem Bałkanów.
Celem pracy jest analiza powstania i funkcjonowania współczesnej Bośni i Hercegowiny, jej pozycji międzynarodowej oraz określenie
perspektyw i kierunków zmian w państwie. Wymaga to postawienia następujących pytań badawczych:
- czy uzasadnione było uznanie niepodległego państwa bośniackiego?
- jak funkcjonuje powojenna Bośnia i Hercegowina w ramach ładu daytońskiego?
- czy konieczna jest zmiana systemu ustanowionego w Dayton? - czy państwo dąży do centralizacji?
- czy wytworzyło się poczucie wspólnoty narodowej wszystkich mieszkańców Bośni i Hercegowiny?
- kto przynależy do narodu bośniackiego?
- czy konieczna jest „rozbudowana” obecność międzynarodowa w Bośni i Hercegowinie?
- czy państwo dąży do integracji euroatlantyckiej?
- jak silne są siły polityczne dążące do dezintegracji Bośni i Hercegowiny?
- jak silne są nastroje nacjonalistyczne w Bośni i Hercegowinie?
U podstaw pracy legło założenie, że wojna w Bośni i Hercegowinie nie rozwiązała ostatecznie statusu państwa, nie stworzyła ram dla jego sprawnego funkcjonowania. W tym kontekście autor przyjął pięć hipotez badawczych.
1. Bośnia i Hercegowina jest międzynarodowym protektoratem, obecność sił międzynarodowych jest ciągle niezbędnym czynnikiem stabilizującym państwo i jego system polityczny.
2. Współczesna Bośnia i Hercegowina opiera się ładzie daytońskim, który powstał w wyjątkowych okolicznościach; został wymuszony przez społeczność międzynarodową na liderach państw regionu.
3. Bośnia i Hercegowina powstała jako „państwo niechciane”, przy wrogości do niego ponad połowy mieszkańców, dlatego trudno wyobrazić sobie powstanie jednolitego narodu bośniackiego w przyszłości.
4. Obecny status Bośni i Hercegowiny jest przejściowy, gdyż nie rokuje możliwości rozwoju państwa w ramach ładu politycznego nakreślonego w porozumieniach z Dayton, dlatego przyszłość państwa (nawet jego istnienie) nie jest pewna.
5. Bośnia i Hercegowina ma słabą tradycję państwową.
Zakres czasowy pracy obejmuje okres 1992–2006. Początek wyznaczają daty kluczowe w najnowszej historii Bośni i Hercegowiny – w dniach od 29 lutego do 1 marca 1992 r. odbyło się referendum niepodległościowe, w wyniku którego państwo ogłosiło 3 marca 1992 r. niepodległość. W dniu 6 kwietnia nastąpiło jej uznanie ze strony państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a 22 czerwca Bośnia i Hercegowina została przyjęta do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Datą końcową są wydarzenia, jakie miały miejsce u schyłku 2006 r. – wybory 1 października do parlamentu i do prezydium oraz, co istotniejsze, przyjęcie państwa do programu Partnerstwo dla Pokoju, co było ważnym krokiem w kierunku integracji z Sojuszem Północnoatlantyckim.
Bośnia i Hercegowina jest państwem zupełnie wyjątkowym na mapie politycznej Europy. Istniała jako niepodległe państwo przez ok. 100 lat we wczesnym średniowieczu i dopiero wydarzenia pod koniec XX wieku „przywróciły” jej suwerenność. Nastąpiło to w dramatycznych okolicznościach związanych z rozpadem Socjalistycznej Federacyjnej Republiki Jugosławii, czego skutkiem stał się wybuch wojny w Bośni i Hercegowinie – największego konfliktu zbrojnego w Europie od zakończenia II wojny światowej. Do dezintegracji Jugosławii doszło w wyniku wielu powiązanych ze sobą czynników, ale jednym z głównych było zderzenie sprzecznych wizji państwa dwóch największych narodów Federacji – Serbów i Chorwatów. Pierwsi chcieli państwa możliwie scentralizowanego, drudzy jego decentralizacji. W środku tych tendencji znalazła się Bośnia i Hercegowina, nazywana „Jugosławią w miniaturze”, gdzie skomplikowana sytuacja demograficzna stała się zarzewiem krwawego konfliktu. Trzy narody zamieszkujące tę jugosłowiańską republikę – Muzułmanie, Serbowie i Chorwacji – miały bowiem zupełnie odmienne plany co do losów Bośni. Dwie dominujące w Jugosławii grupy etniczne chciały przyłączenia terytoriów, na których przeważały liczebnie, do swoich państw „macierzystych” i w konsekwencji utworzenia „Wielkiej Chorwacji/Serbii”, zaś Muzułmanie utrzymania integralności Bośni i Hercegowiny. Kluczowa była także postawa społeczności międzynarodowej, dążącej do powstania niepodległego państwa bośniackiego. Skutkiem wojny były narodziny państwa podzielonego wewnętrznie na Republikę Serbską i Federację Bośni i Hercegowiny, z niefunkcjonalnym systemem politycznym, istniejącego jedynie dzięki wysiłkom i determinacji wspólnoty międzynarodowej.
Zainteresowanie autora tematyką Bośni i Hercegowiny wynikło z chęci zbadania sytuacji państwa po wojnie lat 1992–1995. Liczne publikacje dotyczące tego państwa i regionu zawierają szczegółowy opis procesu rozpadu Jugosławii, w wielu kontekstach. Brakuje polskich analiz zajmujących się całościowo Bośnią i Hercegowiną (większość opracowań skupia się na dezintegracji Jugosławii przed 1995 rokiem), szczególnie dotykających dziejów kraju przed XX w., ale zwłaszcza opisujących funkcjonowanie Bośni „daytońskiej”. Tematyka Bośni pozostała także ostatnio w cieniu problemu Kosowa. Zapomina się, że oba zagadnienia łączą się ze sobą. Ewentualne zmiany w statusie Kosowa będą miały wpływ na sytuację w Bośni i Hercegowinie. Jednakże podstawowym motywem podjęcia badań jest uznanie, że Bośnia i Hercegowina ciągle pozostaje nierozwiązanym problemem europejskiej polityki, którego nie zamknęło porozumienie z Dayton. Istotnym czynnikiem było również zainteresowanie autora regionem Bałkanów.
- czy uzasadnione było uznanie niepodległego państwa bośniackiego?
- jak funkcjonuje powojenna Bośnia i Hercegowina w ramach ładu daytońskiego?
- czy konieczna jest zmiana systemu ustanowionego w Dayton? - czy państwo dąży do centralizacji?
- czy wytworzyło się poczucie wspólnoty narodowej wszystkich mieszkańców Bośni i Hercegowiny?
- kto przynależy do narodu bośniackiego?
- czy konieczna jest „rozbudowana” obecność międzynarodowa w Bośni i Hercegowinie?
- czy państwo dąży do integracji euroatlantyckiej?
- jak silne są siły polityczne dążące do dezintegracji Bośni i Hercegowiny?
- jak silne są nastroje nacjonalistyczne w Bośni i Hercegowinie?
U podstaw pracy legło założenie, że wojna w Bośni i Hercegowinie nie rozwiązała ostatecznie statusu państwa, nie stworzyła ram dla jego sprawnego funkcjonowania. W tym kontekście autor przyjął pięć hipotez badawczych.
1. Bośnia i Hercegowina jest międzynarodowym protektoratem, obecność sił międzynarodowych jest ciągle niezbędnym czynnikiem stabilizującym państwo i jego system polityczny.
2. Współczesna Bośnia i Hercegowina opiera się ładzie daytońskim, który powstał w wyjątkowych okolicznościach; został wymuszony przez społeczność międzynarodową na liderach państw regionu.
3. Bośnia i Hercegowina powstała jako „państwo niechciane”, przy wrogości do niego ponad połowy mieszkańców, dlatego trudno wyobrazić sobie powstanie jednolitego narodu bośniackiego w przyszłości.
4. Obecny status Bośni i Hercegowiny jest przejściowy, gdyż nie rokuje możliwości rozwoju państwa w ramach ładu politycznego nakreślonego w porozumieniach z Dayton, dlatego przyszłość państwa (nawet jego istnienie) nie jest pewna.
5. Bośnia i Hercegowina ma słabą tradycję państwową.
Zakres czasowy pracy obejmuje okres 1992–2006. Początek wyznaczają daty kluczowe w najnowszej historii Bośni i Hercegowiny – w dniach od 29 lutego do 1 marca 1992 r. odbyło się referendum niepodległościowe, w wyniku którego państwo ogłosiło 3 marca 1992 r. niepodległość. W dniu 6 kwietnia nastąpiło jej uznanie ze strony państw członkowskich Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej, a 22 czerwca Bośnia i Hercegowina została przyjęta do Organizacji Narodów Zjednoczonych. Datą końcową są wydarzenia, jakie miały miejsce u schyłku 2006 r. – wybory 1 października do parlamentu i do prezydium oraz, co istotniejsze, przyjęcie państwa do programu Partnerstwo dla Pokoju, co było ważnym krokiem w kierunku integracji z Sojuszem Północnoatlantyckim.