Wojna zimowa
Geneza konfliktu
Po początkowych porażkach (m.in. w Hiszpanii) stało się jasne, że wyeksportowanie rewolucji wymaga dokładnych przygotowań. W drugiej połowie lat 30. poczyniono takie kroki – skłócono ze sobą przyszłych wrogów ZSRR: we wrześniu 1939 r. Polacy, Niemcy, Francuzi i Brytyjczycy rozpoczęli wzajemną wojnę. Józef Stalin przewidywał, że wojna ta potrwa kilka lat, osłabi przeciwników, a jemu pozwoli na wyprodukowanie nowoczesnego uzbrojenia, wyszkolenie armii i zajęcie lepszych pozycji wyjściowych.
Koniecznością było przygotowanie do akcji marynarki wojennej. Flota radziecka rozbudowywała się bardzo szybko, budowane okręty przewyższały niemal wszystko, co do tej pory pływało po oceanach, jednak radzieckie porty znajdowały się w niekorzystnych miejscach: główna baza Flory Bałtyckiej była w Kronsztadzie – porcie w głębi Zatoki Fińskiej. Baza ta leżała w zasięgu ognia fińskiej artylerii. Wyjście z Kronsztadu także mogło znaleźć się pod ogniem Finów. Co więcej, okręty radzieckie musiały wypłynąć z głębokiej na 200 km Zatoki Fińskiej jedyną trasą – mając na obu brzegach wrogo do siebie nastawionych Estończyków i Finów.
Żądania ZSRR
Wiosną 1938 r. rozpoczęły się rozmowy radziecko–fińskie. Początkowo zdawało się, że komuniści pragną gwarancji, że Finlandia nie stanie się bazą wypadową do ataku na ZSRR. Finowie gwarancji tych udzielili. Jednak już w sierpniu 1938 r. pojawiły się nowe żądania: Rosjanie chcieli także możliwości wkroczenia do Finlandii, żeby – jak twierdzili – pomóc Finom w obronie. W obronie przed kim? Kiedy? Celowo nie zostało to sprecyzowane, gdyż porozumienie to miało służyć komunistom do zajęcia terenu całej Finlandii. (Rok później podobne porozumienia ZSRR wymusił na Estonii, Łotwie i Litwie. Po kilku miesiącach okazało się, że do tych państw weszła Armia Czerwona – dziesiątki tysięcy Estończyków, Łotyszy i Litwinów trafiło do radzieckich więzień, izb tortur i obozów zagłady). W marcu kolejnego roku ZSRR nie tylko powtórzył swoje żądania wobec Finlandii, ale chciał więcej: uzyskać na 30 lat kilka fińskich wysepek leżących nieopodal Kronsztadu. Finowie odpowiedzieli: „nie!”
23 VIII 1939 r. Niemcy i ZSRR podpisały jednak sojusz zwany paktem Ribbentrop – Mołotow. To wówczas zadecydowano o nowym podziale Europy. Jej wschodnia część przypadła w udziale ZSRR: 17 IX ZSRR zaatakował Polskę, 28 IX wprowadził swoje wojska do baz na terytorium Estonii, 5 X do baz na Łotwie, 10 X – na Litwie. 12 X Rosjanie zażądali od Finów podporządkowania się, dając w zamian kilkaset hektarów lasów za kołem podbiegunowym. Tym razem Finowie zgodzili się na część radzieckich propozycji, ale Stalin chciał już całej Finlandii. 30 XI 1939 r. na Helsinki spadły radzieckie bomby...
Przebieg wojny
Niezadowolenie z przebiegu rozmów z Finlandią sprawiło, że władze Związku Radzieckiego rozpoczęły przygotowania do wojny. Radziecka artyleria ostrzelała własną wieś, oskarżając o to Finów. 30 XI o świcie uderzyło czerwone lotnictwo, a granicę z Finlandią przekroczyli radzieccy żołnierze. Wreszcie l XII na terenie ZSRR utworzono złożony z agentów wywiadu radzieckiego „fiński” Rząd Ludowy.
Atakowało 27 dywizji piechoty oraz 10 brygad pancernych, liczących 600 000 ludzi, ponad 1200 czołgów, 800 samolotów. Finlandii broniło 8 dywizji piechoty, brygada kawalerii i 6 brygad granicznych: 130 000 ludzi, 60 czołgów, 145 samolotów. Wszystko wskazywało na to, że wojna będzie trwała krótko i zakończy się zwycięstwem agresorów. Już pierwsze dni dowiodły jednak, że wojska radzieckie nie były zdolne do prowadzenia wojny. Tak jak w Polsce, we wrześniu i październiku 1939 r., żołnierze radzieccy nie byli przygotowani do wojny: nie mieli właściwego wyposażenia, sprawnego uzbrojenia ani odpowiedniego wyszkolenia. Nie potrafili walczyć, a nawet maszerować. Zawiedli nie tylko żołnierze. Dowódcy radzieccy nie potrafili dowodzić, współpraca pomiędzy piechotą i artylerią praktycznie nie istniała, jeszcze gorzej wyglądało dowodzenie lotnictwem. Tak jak w Polsce, już pierwszego dnia walk dywizje Armii Czerwonej się pogubiły, zmieszały swoje kolumny, stały się niezdolne do prowadzenia działań bojowych. Finowie stawili zdecydowany opór całością sił (inaczej niż w Polsce, gdzie „całość sił” walczyła z Niemcami), nie dając wojskom radzieckim otrząsnąć się z szoku. Przez pierwsze dwa miesiące wojny agresor próbował, co prawda, atakować, ale albo nie mógł przebić się przez fińskie fortyfikacje, albo był zatrzymywany w lasach i bezdrożach przez fińskie wojska. Obrońcy – w przeciwieństwie do napastników – mieli świetnych ż
ołnierzy. Dużą część fińskiej armii stanowili chłopi, którzy znali swój kraj, jego przyrodę, w dodatku w czasie pokoju trzymali broń w domu, wykorzystując ją do polowania lub ochrony swoich gospodarstw. Doskonale jeździli na nartach, mogli też spodziewać się pomocy od swoich współobywateli. Zatrzymane, pomieszane i źle dowodzone radzieckie dywizje były otaczane przez ruchliwe jednostki Finów, odcinane od zaplecza, blokowane i albo brane do niewoli, albo rozbijane na mniejsze „kotły” i likwidowane. Najcięższa od 100 lat zima i niesamowite mrozy sprawiały, że przewaga techniczna ZSRR nie mogła być wykorzystana: nie mogły latać samoloty, czołgi z trudem jeździły po zasypanych śniegiem drogach, ciężarówki były nieużyteczne. Nawet broń szwankowała w takich warunkach. ZSRR na arenie międzynarodowej postrzegany był jako sojusznik Niemiec, w Europie doszło więc do utworzenia dwóch bloków wojskowych: z jednej strony ZSRR i Niemcy, z drugiej zaś: Finlandia, Polska, Wielka Brytania i Francja walczące albo z ZSRR, albo z III Rzeszą, albo z oboma tymi państwami. W tej sytuacji Najwyższa Rada Sojusznicza zadecydowała 19 XII 1939 r. o udzieleniu pomocy Finom. Planowana akcja zbrojna przeciwko ZSRR nie doczekała się jednak realizacji, gdyż wojna zakończyła się przed wiosną 1940 r. – najwcześniejszym możliwym terminem wyruszenia sojuszniczego Korpusu Ekspedycyjnego do Finlandii.
Decydujące uderzenie
Pierwsze, grudniowe uderzenie wojsk radzieckich Finowie powstrzymali na Linii Mannerheima, ufortyfikowanym pasie umocnień w południowej części kraju, ciągnącym się na długości ok. 135 km i mającym ok. 90 km głębokości, wykorzystującym naturalne właściwości terenu – jeziora, bagna i lasy. Finowie rozbudowywali swe umocnienia od 1929 r., w momencie ataku wojsk ZSRR Linia Mannerheima obejmowała łącznie ok. 150–160 budowli betonowych i liczne umocnienia ziemne. Zadaniem kolejnych stref umocnionych,
uszeregowanych w sześć wzajemnie wspierających się linii obronnych, było przyjęcie impetu uderzenia przeciwnika, rozdzielenie jego sił na mniejsze zgrupowania i wyczerpanie ich w krwawych szturmach.
Dzięki sprawnemu dowodzeniu, sprzyjającej obronie pogodzie i fatalnemu wyszkoleniu żołnierzy radzieckich Linia Mannerheima przez ponad 2 miesiące powstrzymywała natarcia wojsk bolszewickich. Do zmiany sytuacji doszło na początku lutego 1940 r. Od l II wojska radzieckie przeprowadziły szereg ataków rozpoznawczych, trwały bombardowania artyleryjskie i lotnicze umocnień. Dowódcy fińscy meldowali, że ich żołnierze są krańcowo wyczerpani. Część rozpoznawczych ataków niemal przerwała linie obrony. 10 II zluzowano jednak najbardziej zmęczone oddziały, zaledwie dzień później rozpoczęła się ofensywa radziecka. Przez dwa dni trwały zacięte walki, stopniowo jednak uwidaczniała się ogromna przewaga ilościowa napastników, Finowie zmuszeni zostali do opuszczenia części stanowisk. Próby kontrataków nie przyniosły powodzenia. Osobiste dowództwo nad zagrożonym odcinkiem frontu objął marszałek Mannerheim, jednak nawet on nie potrafił powstrzymać nacierających dywizji Armii Czerwonej. Druga linia obrony, na której oparli się Finowie, nie stanowiła już poważniejszej przeszkody – była wyposażona jedynie w umocnienia ziemne. Wojska ZSRR przełamały ją 17 II. Finowie wycofali się na trzecią linię obrony. Ich sytuacja stawała się coraz bardziej rozpaczliwa, front załamywał się. Ataki radzieckie, ponawiane z nieco mniejszą zaciętością, trwały aż do 13 III, gdy rozmowy pokojowe, na które Finowie zgodzili się wobec możliwego przerwania frontu, zakończyły działania wojenne po 105 dniach walki.
Sztuki wojny
Finlandia uratowała swoją suwerenność – co na pewno stanowiło sukces Finów. Straciła jednak 10% swojego terytorium: drugie co do wielkości miasto Yiipuri (obecnie Wyborg w Rosji), całą Karelię, część Laponii oraz część wybrzeża przy Morzu Barentsa. Na półwyspie Hanko ZSRR miał utrzymywać bazę wojskową. Wojna zakończyła się, zanim do Finlandii przybyło Wojsko Polskie, mające wejść w skład sojuszniczego korpusu ekspedycyjnego. Użyto go jednak do walki: Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich (wraz z całym alianckim Korpusem Ekspedycyjnym) walczyła z Niemcami w Norwegii, 145 dywizjon myśliwski – we Francji.
Rosjanie osiągnęli zwycięstwo płacąc olbrzymią cenę. Finowie twierdzą, że po stronie radzieckiej było ćwierć miliona zabitych i 400 tysięcy rannych. Ofiary fińskie były dziesięć razy mniejsze. Sami Rosjanie przyznali się – po 1993 r. – do utraty 264 908 ludzi. Co więcej, „zwycięstwo” zostało nieskonsumowane: przez całą niemal wojnę z Niemcami flota radziecka prawie nie wypływała z Kronsztadu.
Autor: Zyx2
Po początkowych porażkach (m.in. w Hiszpanii) stało się jasne, że wyeksportowanie rewolucji wymaga dokładnych przygotowań. W drugiej połowie lat 30. poczyniono takie kroki – skłócono ze sobą przyszłych wrogów ZSRR: we wrześniu 1939 r. Polacy, Niemcy, Francuzi i Brytyjczycy rozpoczęli wzajemną wojnę. Józef Stalin przewidywał, że wojna ta potrwa kilka lat, osłabi przeciwników, a jemu pozwoli na wyprodukowanie nowoczesnego uzbrojenia, wyszkolenie armii i zajęcie lepszych pozycji wyjściowych.
Koniecznością było przygotowanie do akcji marynarki wojennej. Flota radziecka rozbudowywała się bardzo szybko, budowane okręty przewyższały niemal wszystko, co do tej pory pływało po oceanach, jednak radzieckie porty znajdowały się w niekorzystnych miejscach: główna baza Flory Bałtyckiej była w Kronsztadzie – porcie w głębi Zatoki Fińskiej. Baza ta leżała w zasięgu ognia fińskiej artylerii. Wyjście z Kronsztadu także mogło znaleźć się pod ogniem Finów. Co więcej, okręty radzieckie musiały wypłynąć z głębokiej na 200 km Zatoki Fińskiej jedyną trasą – mając na obu brzegach wrogo do siebie nastawionych Estończyków i Finów.
Żądania ZSRR
Wiosną 1938 r. rozpoczęły się rozmowy radziecko–fińskie. Początkowo zdawało się, że komuniści pragną gwarancji, że Finlandia nie stanie się bazą wypadową do ataku na ZSRR. Finowie gwarancji tych udzielili. Jednak już w sierpniu 1938 r. pojawiły się nowe żądania: Rosjanie chcieli także możliwości wkroczenia do Finlandii, żeby – jak twierdzili – pomóc Finom w obronie. W obronie przed kim? Kiedy? Celowo nie zostało to sprecyzowane, gdyż porozumienie to miało służyć komunistom do zajęcia terenu całej Finlandii. (Rok później podobne porozumienia ZSRR wymusił na Estonii, Łotwie i Litwie. Po kilku miesiącach okazało się, że do tych państw weszła Armia Czerwona – dziesiątki tysięcy Estończyków, Łotyszy i Litwinów trafiło do radzieckich więzień, izb tortur i obozów zagłady). W marcu kolejnego roku ZSRR nie tylko powtórzył swoje żądania wobec Finlandii, ale chciał więcej: uzyskać na 30 lat kilka fińskich wysepek leżących nieopodal Kronsztadu. Finowie odpowiedzieli: „nie!”
23 VIII 1939 r. Niemcy i ZSRR podpisały jednak sojusz zwany paktem Ribbentrop – Mołotow. To wówczas zadecydowano o nowym podziale Europy. Jej wschodnia część przypadła w udziale ZSRR: 17 IX ZSRR zaatakował Polskę, 28 IX wprowadził swoje wojska do baz na terytorium Estonii, 5 X do baz na Łotwie, 10 X – na Litwie. 12 X Rosjanie zażądali od Finów podporządkowania się, dając w zamian kilkaset hektarów lasów za kołem podbiegunowym. Tym razem Finowie zgodzili się na część radzieckich propozycji, ale Stalin chciał już całej Finlandii. 30 XI 1939 r. na Helsinki spadły radzieckie bomby...
Przebieg wojny
Niezadowolenie z przebiegu rozmów z Finlandią sprawiło, że władze Związku Radzieckiego rozpoczęły przygotowania do wojny. Radziecka artyleria ostrzelała własną wieś, oskarżając o to Finów. 30 XI o świcie uderzyło czerwone lotnictwo, a granicę z Finlandią przekroczyli radzieccy żołnierze. Wreszcie l XII na terenie ZSRR utworzono złożony z agentów wywiadu radzieckiego „fiński” Rząd Ludowy.
Atakowało 27 dywizji piechoty oraz 10 brygad pancernych, liczących 600 000 ludzi, ponad 1200 czołgów, 800 samolotów. Finlandii broniło 8 dywizji piechoty, brygada kawalerii i 6 brygad granicznych: 130 000 ludzi, 60 czołgów, 145 samolotów. Wszystko wskazywało na to, że wojna będzie trwała krótko i zakończy się zwycięstwem agresorów. Już pierwsze dni dowiodły jednak, że wojska radzieckie nie były zdolne do prowadzenia wojny. Tak jak w Polsce, we wrześniu i październiku 1939 r., żołnierze radzieccy nie byli przygotowani do wojny: nie mieli właściwego wyposażenia, sprawnego uzbrojenia ani odpowiedniego wyszkolenia. Nie potrafili walczyć, a nawet maszerować. Zawiedli nie tylko żołnierze. Dowódcy radzieccy nie potrafili dowodzić, współpraca pomiędzy piechotą i artylerią praktycznie nie istniała, jeszcze gorzej wyglądało dowodzenie lotnictwem. Tak jak w Polsce, już pierwszego dnia walk dywizje Armii Czerwonej się pogubiły, zmieszały swoje kolumny, stały się niezdolne do prowadzenia działań bojowych. Finowie stawili zdecydowany opór całością sił (inaczej niż w Polsce, gdzie „całość sił” walczyła z Niemcami), nie dając wojskom radzieckim otrząsnąć się z szoku. Przez pierwsze dwa miesiące wojny agresor próbował, co prawda, atakować, ale albo nie mógł przebić się przez fińskie fortyfikacje, albo był zatrzymywany w lasach i bezdrożach przez fińskie wojska. Obrońcy – w przeciwieństwie do napastników – mieli świetnych ż
Decydujące uderzenie
Pierwsze, grudniowe uderzenie wojsk radzieckich Finowie powstrzymali na Linii Mannerheima, ufortyfikowanym pasie umocnień w południowej części kraju, ciągnącym się na długości ok. 135 km i mającym ok. 90 km głębokości, wykorzystującym naturalne właściwości terenu – jeziora, bagna i lasy. Finowie rozbudowywali swe umocnienia od 1929 r., w momencie ataku wojsk ZSRR Linia Mannerheima obejmowała łącznie ok. 150–160 budowli betonowych i liczne umocnienia ziemne. Zadaniem kolejnych stref umocnionych,
uszeregowanych w sześć wzajemnie wspierających się linii obronnych, było przyjęcie impetu uderzenia przeciwnika, rozdzielenie jego sił na mniejsze zgrupowania i wyczerpanie ich w krwawych szturmach.
Dzięki sprawnemu dowodzeniu, sprzyjającej obronie pogodzie i fatalnemu wyszkoleniu żołnierzy radzieckich Linia Mannerheima przez ponad 2 miesiące powstrzymywała natarcia wojsk bolszewickich. Do zmiany sytuacji doszło na początku lutego 1940 r. Od l II wojska radzieckie przeprowadziły szereg ataków rozpoznawczych, trwały bombardowania artyleryjskie i lotnicze umocnień. Dowódcy fińscy meldowali, że ich żołnierze są krańcowo wyczerpani. Część rozpoznawczych ataków niemal przerwała linie obrony. 10 II zluzowano jednak najbardziej zmęczone oddziały, zaledwie dzień później rozpoczęła się ofensywa radziecka. Przez dwa dni trwały zacięte walki, stopniowo jednak uwidaczniała się ogromna przewaga ilościowa napastników, Finowie zmuszeni zostali do opuszczenia części stanowisk. Próby kontrataków nie przyniosły powodzenia. Osobiste dowództwo nad zagrożonym odcinkiem frontu objął marszałek Mannerheim, jednak nawet on nie potrafił powstrzymać nacierających dywizji Armii Czerwonej. Druga linia obrony, na której oparli się Finowie, nie stanowiła już poważniejszej przeszkody – była wyposażona jedynie w umocnienia ziemne. Wojska ZSRR przełamały ją 17 II. Finowie wycofali się na trzecią linię obrony. Ich sytuacja stawała się coraz bardziej rozpaczliwa, front załamywał się. Ataki radzieckie, ponawiane z nieco mniejszą zaciętością, trwały aż do 13 III, gdy rozmowy pokojowe, na które Finowie zgodzili się wobec możliwego przerwania frontu, zakończyły działania wojenne po 105 dniach walki.
Sztuki wojny
Finlandia uratowała swoją suwerenność – co na pewno stanowiło sukces Finów. Straciła jednak 10% swojego terytorium: drugie co do wielkości miasto Yiipuri (obecnie Wyborg w Rosji), całą Karelię, część Laponii oraz część wybrzeża przy Morzu Barentsa. Na półwyspie Hanko ZSRR miał utrzymywać bazę wojskową. Wojna zakończyła się, zanim do Finlandii przybyło Wojsko Polskie, mające wejść w skład sojuszniczego korpusu ekspedycyjnego. Użyto go jednak do walki: Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich (wraz z całym alianckim Korpusem Ekspedycyjnym) walczyła z Niemcami w Norwegii, 145 dywizjon myśliwski – we Francji.
Rosjanie osiągnęli zwycięstwo płacąc olbrzymią cenę. Finowie twierdzą, że po stronie radzieckiej było ćwierć miliona zabitych i 400 tysięcy rannych. Ofiary fińskie były dziesięć razy mniejsze. Sami Rosjanie przyznali się – po 1993 r. – do utraty 264 908 ludzi. Co więcej, „zwycięstwo” zostało nieskonsumowane: przez całą niemal wojnę z Niemcami flota radziecka prawie nie wypływała z Kronsztadu.
Autor: Zyx2
