Rzymski domus

Niejeden podręcznik opisując rzymską architekturę mieszkalną wspomina o wielkim znaczeniu, które Rzymianie przypisywali swojemu domowi1. Był on nie tylko miejscem życia rodzinnego, ale także obywatelskiego. Głównym źródłem wiedzy na temat architektury mieszkalnej w państwie rzymskim są źródła pisane, przede wszystkim traktat z początku I w. p.n.e. De Architectura napisany przez Witruwiusza, ale również źródła archeologiczne - wykopaliska w miastach Pompeje i Herkulanum2. Te ostatnie nie dostarczają jednak informacji o zabudowie samego Rzymu, a jedynie podają nam przykłady budynków mieszkalnych. Niniejsza praca ma za zadanie opisanie rozwoju domu rzymskiego od początku republiki po schyłek I w n.e. oraz nawiązanie do niektórych pytań badawczych i węzłowych zagadnień związanych z jego rozplanowaniem, toczącym się wewnątrz życiem rodzinnym i państwowym oraz umiejscowieniem go w szerszym kontekście społecznym. Referat podzielony zostanie na dwie części. W pierwszej przedstawiony zostanie „idealny”, w dużej części witruwiański, model rzymskiego domostwa. Druga część, poświęcona architekturze mieszkalnej Pompejów, skupi się na realnym zastosowaniu tego modelu w praktyce. W poniższych rozważaniach wzięte zostaną pod uwagę wyłącznie domy jednorodzinne. Trzeba jednak pamiętać, że pod pojęciem „architektura mieszkalna” „kryje się” wiele innych rodzajów zabudowy, np. wille, pałace, domy czynszowe oraz pozostałe, wyjątkowe i nielicznie występujące typy budowli. Co więcej, każdy dom miał swoje cechy indywidualne, wynikające zarówno z upodobań jego właściciela, jak i dostosowania budownictwa do warunków lokalnych3.
Początki

Dom rzymski nie powstał od razu w swojej ostatecznej formie. Przeszedł on powolną ewolucję, której początki możemy obserwować już w VIII w p.n.e. To właśnie wtedy, zgodnie z antyczną tradycją, z którą zgadza się wielu współczesnych badaczy, na Palatynie powstała najstarsza latyńska osada4. Jej wygląd możemy odtworzyć na podstawie odnalezionych urn imitujących chaty, nielicznych zachowanych śladów posadowienia typu chat w skale Palatynu i opisu ich budowy zawartego w dziele Witruwiusza5.

Najdawniejsze domy rzymskie to proste, okrągłe lub prostokątne chaty wybudowane w odpowiednio podciętej skale. Ich szkielet stanowiły drewniane pale/słupy i gałęzie, tynkowano/obmazywano je gliną, a dach kryto trzciną. Otaczał je kanał odpływowy, a powietrze i światło docierały jedynie przez drzwi.

W VI w. p.n.e. w budownictwie i architekturze następują zmiany. Jako materiał budowlany zaczęto wykorzystywać kamień (fundamenty z tufu), cegłę suszoną (ściany) i nadal stosowano drewno (zręby ścian i dachu). Po raz pierwszy zastosowano też terakotową dachówkę. Budowano większe, długie i prostokątne domy, ustawione równolegle do ulicy. Przykładem wyżej opisanych domostw są pochodzące właśnie z VI w. p.n.e budynki przy Via Sacra na Forum Romanum.6

Wczesna republika

W pierwszych wiekach republiki wykształcił się Domus Romana (dom rzymski)7. Był to budynek przeznaczony dla jednej rodziny, najczęściej parterowy (zdarzały się też domy jednopiętrowe), czworokątny, głównie prostokątny, krótszym bokiem zwrócony do ulicy. Fundament wznoszono z kamienia, ściany z cegły suszonej, a dach - na drewnianych palach/belkach - pokrywano terakotową dachówką. Dom charakteryzowały osiowość i dośrodkowość8. Tworzył on odseparowaną od sąsiedztwa całość, w której wszystkie drzwi, z wyjątkiem wejściowych, otwierały się do wewnątrz.

Domus traktowany był jako element publicznego wizerunku jego właściciela9. Stąd wyraźny, przeprowadzony osiowo podział domu na dwie główne części o widocznie różniących się funkcjach, tzn. część frontową - pomieszczenia wspólne, publicznie dostępne oraz część tylną - pomieszczenia zamknięte, do których wstęp mają tylko domownicy i zaproszeni goście. Osobną część stanowiły sklepy i niewielkie pomieszczenia (tabernae), umiejscowione z przodu domu, po obu stronach wejścia. Zwrócone w stronę ulicy, nie były one w żaden sposób połączone z resztą domostwa. Najczęściej izby te wydzierżawiano innym obywatelom10.

Część frontowa, z powodu wspomn
ianej wcześniej osiowości oraz faktu, że drzwi wejściowe do domu były najczęściej otwarte, stanowiła przestrzeń „otwartą” dla świata zewnętrznego – przechodnie z ulicy mogli dostrzec co dzieje się we wnętrzu domu. Pokoje znajdujące się w tej części służyły do przyjmowania gości i interesantów. Ta część domu była szczególnie ważna dla ludzi aktywnych politycznie, często przyjmujących swoich „klientów” i pozostałych petentów. To tu widoczny był status społeczny i obywatelski każdego pater familia, to w tej części (w głównym pomieszczeniu) ukazywano zamożność mieszkańców i to tutaj wystawiano woskowe portrety przodków (imagines maiorum)11.

Przyjrzyjmy się teraz strukturze typowego domostwa rzymskiego. Po przejściu przez próg wchodziło się do przedsionka (vestibulum) stanowiącego otwarte na ulicę wejście. Stąd, idąc korytarzem (fauces) dochodziło się do centralnego punktu domu - atrium. Nazwa pomieszczenia oznacza „dziedziniec”. I tym właśnie było atrium, dziedzińcem częściowo przykrytym dachem, a częściowo otwartym ku niebu. Pośrodku znajdował się duży basen (impluvium), w którym zbierała się woda deszczowa, spływająca przez otwór w dachu (compluvium) pełniącym także funkcję świetlika. Basen połączony był kanalikiem z podziemną cysterną. Taka struktura pomieszczenia zapewniała dostęp powietrza i światła do wnętrza, a także zapewniała zaopatrzenie mieszkańców w wodę.

Atrium było też czymś w rodzaju poczekalni. To tutaj pan domu każdego ranka witał swoich gości. Niektórzy badacze wiążą strukturę pomieszczenia z jego społeczną funkcją. Czekający na przyjęcie interesant znajdował się już we wnętrzu domu gospodarza, jednak nie był jeszcze pod jego dachem12. W głębi atrium znajdowały się boczne skrzydła (alae), nie oddzielone ścianami, często zawierające ołtarz dla domowych bóstw, larów. Atrium przechodziło w tablinum. Początkowo pomieszczenie to mogło pełnić funkcję jadalni, później przekształciło się w biuro pana domu, w którym podejmował on swoich gości. To tutaj można było zobaczyć symboliczne łoże małżeńskie, a czasami także maski przodków.

Atrium, alae i tablinum stanowiły najważniejsze pomieszczenia publicznej części domostwa. Pełniły one funkcje reprezentacyjne, gdzie pan domu nie tylko przyjmował interesantów i podkreślał swój status społeczny, ale także ukazywał swoje poglądy polityczne, przekonania filozoficzne itp. Czynił to najczęściej poprzez ustawianie w tych pokojach posągów i popiersi sławnych filozofów, polityków albo greckich bogów.

skomentuj
KOMENTARZE NA TEMAT GRY
więcej komentarzy dodaj komentarz