1. Tło historyczne (wspólne dla artykułów o zakonach hiszpańskich)

Osiągnięcia militarne arabskich kalifów w VII wieku mogły umacniać muzułmanów w przekonaniu, że pochodzą one od samego Boga. Bizancjum leżało u stóp synów Allaha i bezczynnie czekało na cios w serce, kończący żywot cesarstwa Wschodniorzymskiego. Miecz Mahometa zawisł nad Konstantynopolem już w 674 roku, kiedy to potężna armia obległa miasto zarówno na lądzie, jak i od strony morza. Bizancjum przetrwało co prawda 3-letnie oblężenie, ale już w 717 zostało ponownie zaatakowane. Tym razem po roku armia arabska odstąpiła od oblężenia, zostawiając ponoć 30 000 zabitych.

Podczas gdy Konstantynopol zaciekle się bronił, inne armie emirów wyparły Greków z Egiptu. Sukces ten otworzył drogę do opanowania afrykańskiego wybrzeża Morza Śródziemnego. Starożytna Kartagina została zdobyta w 698 roku, a 7 lat później zajęta została cała północna Afryka. W 711 roku armia berberyjska pod wodzą wyzwolonego niewolnika Tariqa przebyła Cieśninę Gibraltarską. 7000 Berberów w szybkim tempie narzuciło Hiszpanii nowego boga. Jeszcze tego samego roku padła Kordoba i Lizbona, a rok później stolica Wizygotów - Toledo. W Toledo dołączył do Tariqa jego dawny pan, Musa ibn Nusajr, wysłany z polecenia kalifa Damaszku, który żądał podporządkowania islamowi całej chrześcijańskiej Hiszpanii. Nowy namiestnik ruszył dalej, przesuwając granicę aż do gór Kantabryjskich strzegących północnych wybrzeży Półwyspu Iberyjskiego. Wojska Maurów (hiszpańska nazwa Arabów) zostały wreszcie zatrzymane pod Covadongą przez 300 Gotów pod wodzą rycerza Pelagiusza (Pelyo) najprawdopodobniej w roku 718. Bitwa ta jest uznawana za początek reconquisty i państwa hiszpańskiego. Pobita armia nie mogąc przebić się na północ ruszyła na wschód, już pod wodzą nowego namiestnika Hiszpanii, Abda ar-Rahmana. Przebyła Pireneje i zdobyła Narbonnę. Mimo porażki pod Tuluzą w 721 roku wojska arabskie podążały dalej na wschód. Dopiero Karol Młot, który zastąpił Berberom drogę, ostatecznie rozbił ich wojska w bitwie stoczonej w pobliżu Poitiers A.D. 732.

Bitwa pod Las Navas de Tolosa

Hiszpania miała stać się jednym z wielkich tryumfów islamu, toteż jako pierwsza wyłamała się spod władzy kalifatu. Abd ar-Rahman I ogłosił się skromnie emirem, ale już w 929 roku, Abd ar-Rahman III tytułował się kalifem. To właśnie za czasów jego panowania islam przeżywał renesans. Kwitła teologia, filozofia, medycyna, matematyka, astronomia i architektura. Doskonałym przykładem osiągnięć arabskich architektów jest meczet w Kordobie, który turyści mogą podziwiać do dziś dnia. Były to czasy ogromnej tolerancji religijnej, które jednak szybko się skończyły pod rządami Almanzora (Abu Amira al-Mansura) zmarłego w 1002 roku. Militarne osłabienie Ujmajjadów (arabskiej dynastii panującej w Hiszpanii), szybko wykorzystali chrześcijańscy władcy, którzy odzyskali ziemie będące podwalinami królestw Kastylii i Leonu.

2. Historia zakonu

Joannici i Templariusze byli już znani w Hiszpanii od początku XII wieku. Już w 1108 roku pierwsze nadania otrzymali Szpitalnicy, nieposiadający jeszcze statusu zakonu rycerskiego. Templariusze, w szeregach których znajdowało się kilku rycerzy hiszpańskich walczących w Ziemi Świętej, wzięli udział w zdobyciu Daroki, za co otrzymali dobra w Aragonii (Mallén). Posiadane beneficja traktowali oni jako środek do zbierania rekrutów i funduszy na obronę Ziemi Świętej, nie myśląc nawet o udziale w reconquiście. Jednak w roku 1143 zdołano namówić Templariuszy do walki, szczególnie na wschodzie, a już pięć lat później oddziały Joannitów oblegały Tortosę.



Oba zakony aktywnie wspierały Hiszpańskich współwyznawców, za co otrzymali wiele nadań. Przykładem mogą być tu dwie twierdze zdobyte na Maurach. Jedną była Amposta, podarowana Joannitom w 1149 roku, a drugą Calatrava, która przypadła Templariuszom mniej więcej w tym samym czasie. Obie twierdze miały duże znaczenie strategiczne, gdyż broniły granic przed ewentualnymi kontratakami Maurów. Szczególnie ważna była Calatrava, strzegąca najdalej wysuniętego przyczółka królestwa Leonu - miasta Toledo. Niestety w tym samym czasie władzę wśród Maurów przejęła dynastia wojowniczych Almohadów, którzy w krótkim czasie odbili utracone wcześniej miasta (Malagę w 1154 czy Granadę rok później) i zaczęli wypierać chrześcijan z Półwyspu Iberyjskiego. W miarę zbliżania się Almohadów, Calatrava stawała się coraz bardziej zagrożona i łatwiejsza do zdobycia.

Templariusze uznali, że są bardziej potrzebni w Ziemi Świętej i w 1157 roku oddali twierdzę królowi Sancho III Kastylijskiemu po czym odpłynęli z Hiszpanii. W tym samym czasie na dworze Sancho w Toledo przebywał cysters, opat Rajmund z klasztoru w Fitero, wraz z towarzyszącym mu zakonnikiem Diego Velázquezem. Diego był doświadczonym żołnierzem, widzącym znaczenie Calatravy. Zaczął więc nakłaniać swojego opata do przejęcia twierdzy, i w końcu otrzymał zgodę. Nie chciał jednak, by fortecy bronili mnisi, lecz rycerze rekrutujący się z Toledo i z Fitero. Połączył ich w nowym zakonie rycerskim, który wziął nazwę od twierdzy, której mieli bronić.



Inspiracją dla Zakonu Calatrava i innych zakonów hiszpańskich mogły być muzułmańskie konfraternie skupiające czasowo mężczyzn do obrony placówek nadgranicznych. Podczas pobytu w nich wojownicy podporządkowywali się quasi, czyli klasztornemu rygorowi. Hiszpańscy historycy częściej przyjmują teorię o inspiracji islamskiej niż historycy Zakonu Templariuszy czy Joannitów, być może przez świadomość tradycji muzułmańskich, które od wieków są powiązane z kulturą hiszpańską (do dziś szczególnie w Andaluzji).

Mieczem i krzyżem: Orden Militar de Calatrava