„Polska Jagiellonów” to druga z serii książek autorstwa Pawła Jasienicy poświęconej dziejom państwa polskiego. Specyfika książki polega na wyjątkowym podejściu autora do omawianych zagadnień – wysuwa on mianowicie na pierwszy plan czynnik ludzki, analizując wydarzenia pod kątem ludzkich decyzji, które (jego zdaniem) do owych wydarzeń doprowadziły. Stąd też sporo uwagi poświęca różnym niezrealizowanym możliwościom jakie pojawiły się przed rządzącymi Polską Jagiellonami. Wedle jego oceny liczne zaniedbania przedstawicieli tej dynastii doprowadziły do nagromadzenia się wielkiej liczby niezałatwionych problemów, to natomiast walnie przyczyniło się do późniejszego upadku Rzeczpospolitej Obojga Narodów.

Przy lekturze „Polski Jegiellonów” można popełnić spory błąd polegający na braniu poglądów autora za fakty historyczne. Paweł Jasienica nie stwierdza na łamach książki, które z zawartych w niej tez są „pewne” (na tyle na ile można w ogóle mieć pewność co do historii), a które jego poglądami. To nakazuje pewną ostrożność. I tak na przykład doszukiwanie się we wszelkich działaniach dynastii habsburskiej (na przestrzeni dwustu lat – czyli w czasie rządów wielu różnych osób!) motywu zaszkodzenia w jakiś sposób Polsce wydaje mi się sporą przesadą. Ponadto analiza decyzji z punktu widzenia konsekwencji następujących kilkaset lat później prowadzona w sposób tak przecież zajmujący powinna jednak zacząć się od pytania czy tak dalekie konsekwencje podejmujących te decyzje w ogóle obchodziły – bo takie założenie wydaje mi się dość heroiczne.



Na powyższe i inne zastrzeżenia wobec podejścia Pawła Jasienicy on sam odpowiada, że jego książki są właściwie esejami historycznymi, nie zaś opracowaniami naukowymi. Ta forma daje autorowi więcej swobody w głoszeniu tez kontrowersyjnych, pozwala mu też pisać w bardzo ciekawy sposób – skoncentrowanie się na losach poszczególnych ludzi i dobry ich opis bardziej trafia do wyobraźni czytelnika masowego niż zajmowanie się poszczególnymi problemami.

Okazuje się więc, że Paweł Jasienica przystąpił do pisania książki z jasno określoną wizją – jej głównym celem nie jest samo nauczanie historii, ale raczej wzbudzenie dla niej zainteresowania wśród czytelników – właściwie czytelnika masowego. Wizję tą autor zrealizował znakomicie i mimo wszystko udaje mu się zawrzeć w swym dziele wcale niemało wiedzy historycznej, przemieszanej jednak niestety z kontrowersyjnymi poglądami autora. Muszę wrócić do tego zastrzeżenia, gdyż staje się ono tym poważniejsze zważywszy na sformułowany powyżek wniosek, że książka jest skierowana raczej do tych, którzy o historii wiedzą mało. Takim czytelnikom tym trudniej będzie się zdobyć na krytyczne spojrzenie, a to wydaje mi się konieczne przy lekturze „Polski Jagiellonów”.

Z takim więc zastrzeżeniem mogę dzieło Pawła Jasienicy szczerze wszystkim polecić – niewątpliwie większość z was „wciągnie się” w jego lekturę.