Cypr - Wyspa Niezgody
Cypr - wyspa niezgody
Cypr jest państwem położonym we wschodniej części Morza Śródziemnego. Jest to wyspa, która swoim urokiem przyciąga tysiące turystów rocznie. I byłoby wszystko niemal idealnie gdyby nie to, iż ta republika niemal od początku swej niepodległości(1960r.), jest przedzielona narodowościowym i religijnym antagonizmem turecko-greckim, swego czasu popadłym w poważny konflikt zbrojny, a i dziś stojącym na drodze do pełniejszego rozwoju. Co zadecydowało, iż ta wyspa postawiła swego czasu Grecję i Turcję-członków NATO-na krawędzi wojny? Po czyjej stronie jest racja i słuszność? Oddajmy głos historii i faktom.
W starożytności Cypr ulegał kolonizacji asyryjskiej, perskiej(ok.1400r.p.n.e.), fenickiej, greckiej(ok. połowy drugiego tysiąclecia p.n.e). Następnie wyspa była pod panowaniem Egipcjan(od 323r.p.n.e.), a także była częścią imperiów rzymskiego(od 58r.p.n.e.) i bizantyjskiego(od 395r.n.e.). W 1191r. Cypr został zdobyty przez krzyżowców i w latach 1192-1489 był niepodległym królestwem, do czasu opanowania przez Wenecję, pod której władztwem był w latach 1489-1570. W 1571r. wyspę zdobyli Turcy otomańscy-ich z kolei panowanie na Cyprze trwało do 1878r. Jak więc widzimy prawie każde liczące się mocarstwo w tym rejonie świata przewaliło się przez tą wyspę, zostawiając trwałe ślady w sferze kulturalnej, a tym samym narodowościowej.
Wiek XIX był kresem potęgi Turcji, która stopniowo traciła wpływy na rzecz Francji i W.Brytanii. W 1878r. ustanowiono na Cyprze administrację brytyjską-tym samym wyspa znajdowała się formalnie pod zarządem W.Brytanii-do 5 listopada 1914r., kiedy to ostatecznie została wcielona do Imperium(od 1 maja 1925r. otrzymała status kolonii).
Cypryjczycy mieli jednak dosyć ciągłego obcego panowania. Dążenia niepodległościowe zapoczątkowane przez ludność grecką, wzmogły się w latach 30-tych XXw.-kierowane przez Komunistyczną Partię Cypru(zał. 1926r.), a po IIw. świat. kontynuowane przez AKEL(Postępowa Partia Ludu Pracującego).
W latach 50-tych Grecy cypryjscy, kierowani przez arcybiskupa Makariosa III(właśc. Michalis Christodulos Muskos, ur. 13.08.1913r., teolog grecko-ortodoksyjny, polityk cypryjski, arcybiskup od 1950r., działał na rzecz wyzwolenia kraju i połączenia z Grecją(Enosis); w latach 1956-57 internowany przez Anglików, po uwolnieniu odstąpił od postulatu przyłączenia Cypru do Grecji i zażądał przywrócenia krajowi niepodległości; w 1959r. uczestnik konferencji w Londynie, na której przyznano Cyprowi niepodległość; od 1960r. prezydent i premier Cypru, w VIII 1974r. po zamachu stanu wyjechał czasowo z kraju, zmarł 03.08.1977r.), prowadzili kampanię na rzecz unii z Grecją(Enosis). Turcy cypryjscy byli zwolennikami podziału, jednak wskutek terrorystycznej kampanii Greków z ruchu EOKA(EOKA-Cypryjska Organizacja Wyzwolenia Narodowego-podziemna organizacja wojsk. Greków na Cyprze w latach 1955-59, zał. przez J.Griwasa, m.in. w celu walki antykolonialnej i połączenia Cypru z Grecją(Enosis), rozwiązana po utworzeniu Republiki Cypru; Jeorjos Griwas(1898-1974), cypryjski działacz polit.; po I wojnie świat. przyjął obywatelstwo grec.; w 1943r., w czasie okupacji niem-włosk. utworzył podziemną organizację "X", związaną z rządem emigr. w Kairze, po IIw.świat. powrócił na Cypr, gdzie w 1955r. założył organizację wojskową EOKA; w 1959r. emigrował do Grecji, nie aprobując decyzji utworzenia Republiki Cypru, mianowany generał wojsk grec.; w okresie zaostrzenia się kryzysu cypryjskiego w 1964 i 1967r. dowodził gwardią narodową Cypryjczyków, gr. zwolennik unii Cypru z Grecją, przeciwnik prezydenta Makariosa) doszło do kompromisu. Przeanalizujmy jednak wpierw bieg wydarzeń.
.
W 1950r. cypryjscy Grecy wypowiedzieli się w plebiscycie za przyłączeniem Cypru do Grecji(Enosis). Rząd brytyjski nie uznał wyników plebiscytu; z kolei w 1955r. pretensje do Cypru wysunęła Turcja(turecki projekt podziału wyspy-taksim). Spowodowało to krwawe walki między ludnością grecką i turecką oraz reakcje przeciwko władzy brytyjskiej(1 kwietnia 1955r.-zamachy terrorystyczne na wojska brytyjskie, 25 maja 1955r.-kolejne manifestacje na rzecz "Enosis", tzn. przyłączenia do Grecji, 26 październik 1955r.-gwałtowne starcia między Turkami, Grekami i wojskami bryt.). Również w 1955r. arcybiskup A.Makarios wystąpił oficjalnie z żądaniem niepodległości dla Cypru. Wobec zaistniałej sytuacji W.Brytania wprowadziła stan wyjątkowy(do 1959r.), a 9 marca 1956r. administracja bryt. aresztowała Makariosa i deportowała go na archipelag na Seszele na Oceanie Indyjskim(arcybiskup został zatrzymany za przechowywanie broni).
Tym samym konflikt związany ze sprawą niepodległości, uległ dalszemu zaostrzeniu, albowiem EOKA podjęła walkę zbrojną przeciwko Brytyjczykom. Mimo uwolnienia przez Brytyjczyków Makariosa(28 marca 1957r.), sytuacja na Cyprze była wciąż napięta(7 czerw
Brytyjczycy musieli ustąpić, co było niejako odbiciem ogólnoświatowej dekolonizacji. Na mocy porozumienia gr-tur. w Zurychu(11.02.1959r.) oraz bryt-gr-tur. w Londynie(17-19.02.1959r.) ustały krwawe starcia wyniszczające od wielu lat wyspę, a sama posiadłość korony brytyjskiej , od 1878r. niezbywalna część Brytyjskiego Imperium, 19 lutego 1960r. miała otrzymać pełną suwerenność. Cypr miał stać się wolną republiką, na czele której staną reprezentanci dwóch narodów, Greków i Turków, uznając dwunarodowość wyspy.
1 marca 1959r. po trzech latach wygnania powrócił na Cypr arcybiskup Makarios III, który 14 grudnia 1959r. został pierwszym prezydentem młodej republiki(wiceprezydentem został przedstawiciel ludności tur. F.Kucuk(Fazil Kucuk(1906-1984, polityk cypryjski, w latach 1941-60 właściciel i red. tur. dziennika "Halkin Sesi" w Nikozji; od 1943r. przewodn. Związku Narodowego Turków Cypryjskich; wiceprzewodn. rządu tymczasowego w latach 1959-60; wiceprezydent i wicepremier w latach 1960-73).
Ostatecznie proklamowanie Republiki Cypru nastąpiło 16 sierpnia 1960r.-przy utrzymaniu baz brytyjskich. Jeszcze w 1960r. Cypr został przyjęty do ONZ, a 13 marca 1961r. przystapił do Commonwealthu(Brytyjska Wspólnota Narodów). W polityce zagranicznej Cypr był ostoją neutralności, głosząc hasła współpracy ze wszystkimi krajami. Z założenia władza na Cyprze była udziałem obu społeczności, lecz jak to zwykle w życiu bywa, porozumienie zerwano, w 1963r. Konflikty grec-tur. doprowadziły do walk zbrojnych w latach 1963-67(częściowo z inspiracji NATO). Już 22 grudnia 1963r. wybuchły starcia między Grekami a Turkami. 4 marca 1964r. Rada Bezpieczeństwa ONZ zleciła utworzenie oddziałów sił międzynarodowych dla utrzymania pokoju na Cyprze. 16 marca 1964r. wybuchły kolejne starcia zbrojne między Cypryjczykami greckimi i tureckimi.. Wobec zaistniałej sytuacji, W.Brytania zwróciła się do ONZ o interwencję w celu rozwiązania konfliktu. Kiedy w pierwszych miesiącach napięcie nie przestawało rosnąć, prezydent republiki Cypru, arcybiskup Makarios III, wyraził zgodę, by ONZ umieściło swój kontyngent pokojowy na wyspie. Pierwsze "błękitne hełmy", Kanadyjczycy, przybyli na wyspę. Pod koniec miesiąca przybyły oddziały bryt., tworząc stały kontyngent w sile 7 tys. żołnierzy, mający na celu utrzymanie pokoju między dwoma narodowościami cypryjskimi. Oddziały ONZ powołane przez Radę Bezpieczeństwa 4 marca, dowodzone były przez indyjskiego generała Gyani.
Tymczasem sytuacja na wyspie uległa dalszemu zaognieniu. 4 kwietnia 1964r. prezydent Makarios zerwał układy zuryskie z 1959r. z Grecją i Turcją. W odwecie 7 sierpnia 1964r. tureckie lotnictwo zbombardowało wyspę(Turcy zaczęli tworzyć własną administrację). Wobec tak zaistniałej sytuacji 30 września 1964r. Cypr zawarł układ o pomocy z ZSRR, na mocy którego Moskwa zobowiązała się bronić wyspy przed jakąkolwiek agresją. Była to połowiczna próba umiędzynarodowienia konfliktu. Sytuacja polityczna zaczęła się jednak z czasem uspokajać. 8 grudnia 1967r. greckie wojska rozpoczęły opuszczanie Cypru w związku z kolejnym porozumieniem zawartym z Turcją. Od 1968r. miała miejsce również stopniowa normalizacja stosunków między Grekami i Turkami, częściowa redukcja wojsk ONZ. Przedstawiciele obu społeczności podjęli bezpośrednie rozmowy mające stanowić wstępną fazę dla ustalenia nowego statusu Cypru i ostatecznego rozwiązania problemu.
Utrudnieniem na drodze do pełnej normalizacji stosunków między narodowością gr. i tur. była ingerencja państw trzecich; przemiany w układzie sił w rejonie M.Śródziemnego(Libia, Malta) spowodowały wzrost zainteresowania państw zach. strategicznym położeniem Cypru. Od 1970r. nastapił wzrost aktywności skrajnie prawicowych grup terrorystycznych, mających poparcie wojskowego rządu greckiego-dążenie do unii z Grecją. W 1972r. ponownie wysunięto projekt podziału wyspy między Grecję i Turcję(co równałoby się automatycznemu włączeniu jej do NATO), który spotkał się ze zdecydowanym sprzeciwem prez. Makariosa, dążącego do utrzymania jedności wyspy.
W 1973r. wybory prezydenckie wygrał ponownie Makarios, wiceprez. został R.Denktas, przywódca ludności tureckiej(Rauf Denktas ur.1924r., cypr. polityk, adwokat, narodowości tur.; w latach 1948-60 przewodn. Stowarzyszenia Instytucji Tureckich, oskarżony o udział w starciach między ludnością gr. a tur. był wielokrotnie wydalany z Cypru(w 1968r. otrzymał zezwolenie na powrót); w latach 1973-75 wiceprez. Cypru; od 1976r. prez. separatystycznego Federalnego Państwa Tureckiej Republiki Cypru, od 1983r. jednostronnie proklamowanej Tureckiej Republiki Cypru; w latach 1975-81 przywódca Partii Jedności Narodowej).
Historie zapomnianych konfliktów: Cypr - wyspa niezgody
