Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)

Rozdział 1 Uwarunkowania procesu państwowotwórczego

1.1. Historyczne


Terytorium Bośni i Hercegowiny zostało zasiedlone przez plemiona słowiańskie, które przybyły na jej tereny prawdopodobnie z rejonów dzisiejszego Iranu, już w VI i VII wieku, tworząc stopniowo odrębną jednostkę polityczną podporządkowaną Serbii, Chorwacji, Bułgarii, Bizancjum, Węgrom. Przybycie na Bałkany Słowian trzeba traktować jako zaranie dziejów Bośni, choć tereny te mają i swoją wcześniejszą historię. Pierwsze wzmianki historyczne dotyczą grupy plemion Ilirów, wchłoniętych przez Imperium Rzymskie w I i II w. p.n.e. Większość terenów współczesnej Bośni była częścią rzymskiej prowincji Dalmacji i Panonii oraz zostało ogarnięte wpływami chrześcijaństwa. W IV wieku nastąpiły najazdy i podbój przez plemiona Gotów, wypartych z terytorium dzisiejszej Bośni na początku VI w. przez cesarza Justyniana, który przyłączył te ziemie do Imperium Bizantyjskiego. W VI w. gościli na Bałkanach Zachodnich jeszcze Awarowie, jednak ostatecznie to Słowianie zawładnęli tym obszarem. Do roku 620 zadomowili się na terytorium współczesnej Bułgarii i Serbii, acz prawdopodobnie zasiedlili także Bośnię2.

W tym okresie na Bałkanach Zachodnich pojawiły się dwa słowiańskie ludy: Serbów i Chorwatów. Chorwaci zostali prawdopodobnie sprowadzeni przez cesarza bizantyjskiego w celu wypędzenia kłopotliwych Awarów. Serbowie, utrzymujący z Chorwatami kontakty, przybyli w tym samym czasie3.

Okres od VII do XI w. był na zachodnich Bałkanach czasem ciągłej niepewności i braku stabilizacji politycznej, permanentnej zmiany władzy. Pierwsza wzmianka na temat Bośni jako odrębnym terytorium znajduje się w polityczno-geograficznym podręczniku cesarza bizantyjskiego Konstantyna Porfirogenety: „[...] w chrześcijańskiej Serbii znajdują się zamieszkane miasta Destinikonu (itd.)... oraz na terytorium Bosony, Katery i Desniku”4. Bośnia, położona w dorzeczu rzeki Bosny, należała do plemiennego związku państw serbskich, zwanego Zagorje (od XI w. wyróżniano w Zagorju także Raszkę, czyli dzisiejszą Starą Serbię). W miarę przekształcania się organizmów plemiennych w państwa wczesnośredniowieczne powstało wiele niezależnych od siebie księstw słowiańskich, z których najpotężniejszym i najrozleglejszym było państwo serbskie położone w Zagorju5. Po jego upadku w X w. Bośnia była drugim dużym organizmem politycznym na terenie Zagorja i Primorja (obok Dukli); na jej czele stał kneź lub ban6 uznający w XI w. zwierzchnią władzę cesarzy bizantyjskich. Bośnia (szczególnie jej północna i zachodnia część) znajdowała się też pod kontrolą plemion Chorwatów, którzy przeżywali rozkwit swojego państwa pod rządami króla Tomisława na początku X w. oraz w latach sześćdziesiątych X w.7, lecz także popadli w zależność od Bizancjum. W ramach Imperium w Bośni w XI w. rządził chorwacki namiestnik. Były jednak i okresy, gdy kontrolę nad Bośnią sprawowali władcy serbscy (szczególnie nad rejonami wschodnimi).

Po śmierci w 1025 r. cesarza bizantyjskiego Bazylego II Bułgarobójcy, ludność słowiańska zaczęła występować przeciwko Bizancjum na Primorju dalmatyńskim – najpierw książę Zahumla i Trebinja Stefan Wojisław, zaś po jego śmierci w 1040 r. książę sąsiedniej Dukli, Stefan Dobrosław. Następnie ośrodek państwa Serbów przesunął się na nizinę położoną wokół Skadaru, a państwo zaczęto nazywać Zetą. Za panowania następnego władcy, księcia Michała, Zeta przeżywała rozkwit. Uzyskał poparcie papieża Grzegorza VII, który przysłał mu w 1077 r. insygnia koronacyjne. W ten sposób powstało pierwsze w historii serbskie królestwo. Następny władca Zety, Konstantyn Bodin, przyłączył do swego państwa pozostałe ziemie pozostające pod bizantyjskim zwierzchnictwem, w tym Bośnię i osadził tam swojego namiestnik
a noszącego tytuł bana. Uzyskał też pozwolenie od papieża na powołanie metropolii kościelnej ze stolicą w Barze, Bośnia zaś stała się jedną z 8 jej prowincji8.

W XII w. banowie bośniaccy byli lennikami królów węgierskich lub cesarzy bizantyjskich. W 1102 r. Bośnia została objęta panowaniem węgierskim, a węgierski król Koloman został koronowany na władcę Chorwacji. Bizancjum po raz ostatni na krótko władało jeszcze Bośnią w latach 1167-1180 podbitą w wyniku kampanii cesarza Manuela Komnena. Po jego śmierci, ban Kulin (1180-1204) uznał się lennikiem węgierskim, jednak cały czas dążył do samodzielności. Pod jego rządami Bośnia, jako teren odległy i trudno dostępny, zyskiwała coraz więcej samodzielności. Jak stwierdził Noel Malcolm Bośnia w tym okresie zdołała po raz pierwszy w swej historii „wybić się na niepodległość”9. Kulin sprowadził do Bośni dalmatyńskich bogomilów, zwanych też paterenami, wiążąc ich dzieje ze schizmatycznym Kościołem Bośniackim i przysparzając katolickim Węgrom poparcie papieża w walkach z Bośnią10. Z tamtego okresu pochodzi słynny opis Bośni autorstwa kronikarza Kinnamosa powstały w latach osiemdziesiątych XII w.: „Bośnia nie poddaje się wielkiemu żupanowi Serbów; to lud sąsiedni, z własnymi zwyczajami i własną władzą”11. Bośnię oddzielała od Serbii rzeka Drina, linia podziału między tymi krainami także w wiekach późniejszych.

Według N. Malcolma, w swej wczesnosłowiańskiej historii Bośnia była o wiele bardziej związana z Chorwacją niż Serbią, o czym świadczyło chociażby noszenie przez władców chorwackiego tytułu bana, nie zaś serbskiego tytułu wielkiego żupana. Hercegowina (Zahumlje, Hum) była jednak we wczesnym średniowieczu terytorium serbskim.


2. N. Malcolm, Rasy, mity, początki: Bośnia do 1180 roku, „Krasnogruda” 1997, nr 7, s. 4.
3. Ibid., s. 6.
4. C. Porphyrogenitus, De administrando imperio, Washington 1967, s. 160.
5. Drugim ważnym ośrodkiem ludności serbskiej na Bałkanach było Primorje (Dalmacja Górna) w dalmatyńskiej strefie przybrzeżnej, gdzie rozwijało się Zahumle z Trebinjem (późniejsza Hercegowina) oraz Dukla. W XI w. powstało na tych terenach Królestwo Zety zorientowane na świat łaciński, w przeciwieństwie do Bośni i Raszki (Zagorje), gdzie widoczne były silne prądy płynące z Bułgarii i Bizancjum.
6. Tytuł nadawany zarządcom terytoriów pogranicznych w państwach bałkańskich.
7. Koronacja króla Tomisława odbyła się w 925 r.
8. W. Felczak, T. Wasilewski, Historia Jugosławii, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk–Łódź 1985, s. 62-71.
9. N. Malcolm, Rasy, mity, początki..., s. 12.
10. W pierwszej połowie XIII w. powstał heretycki Kościół Bośniacki (słowiańskie crkva bosanska). Niejasna jest geneza jego powstania, jednak często jest łączony z X-wiecznym bułgarskim ruchem społecznym bogomilów (opartym na manichejskiej, dualistycznej teologii głoszącej, że moc szatana dorównuje mocy Boga) lub włoskim ruchem odnowy w Kościele katolickim paterenów. Mimo, że wiedza na jego temat jest nikła, wiadomo, iż nie był częścią ani Kościoła Rzymskiego, ani Wschodniego Kościoła Prawosławnego, choć czerpał elementy teologii, liturgii z obu. Członkowie tego Kościoła nazywali się chrześcijanami (kristjani) lub wiernymi, na jego czele stał dziad (djed). Kościół Bośniacki pełnił rolę kościoła panującego i otrzymywał od bana poważne nadania ziemskie. W momencie przybycia Turków na tereny Bośni w XV w. Kościół ten praktycznie nie istniał. Zob. szerzej Id., Kościół Bośniacki, „Krasnogruda” 1997, nr 7, s. 23.
11. Cyt. za id., Rasy, mity, początki..., s. 12.
skomentuj
KOMENTARZE NA TEMAT GRY
więcej komentarzy dodaj komentarz