Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)

Wyniki wyborów w Republice Serbskiej doprowadziły Wysokiego Przedstawiciela, C. Westendorpa, do furii. Ostrzegł, że Republika Serbska będzie „pełnym protektoratem, bez żadnej autonomii, tak długo, jak sytuacja nie stanie się normalna”. Ta jednak zaostrzyła się po niekorzystnym dla Serbów rozstrzygnięciu przyszłości dystryktu Brčko218. Przed wojną miasto i okolice były zamieszkane przez ludność głównie muzułmańską i chorwacką (w 1971 r. było 43% Muzułmanów, 33% Chorwatów i 23% Serbów). Jednak w 1992 r. Serbowie dokonali „czystek etnicznych”. Układ z Dayton ustanowił wydzielony dystrykt Brčko i oddał go na rok w administrację siłom międzynarodowym. Po wojnie w Brčku osiedlili się serbscy uchodźcy, którym władze Republiki nie pozwoliły na wyjazd do domów, uniemożliwiając jednocześnie powrót Bośniaków do miasta. W lutym 1996 r. postanowiono o przedłużeniu administracji międzynarodowej, gdyż przyznanie tego kluczowego obszaru jednej ze stron mogło wywołać nowe walki. Dla Serbów dystrykt Brčko był ważny, ponieważ łączył 5 kilometrowym korytarzem (tzw. korytarz posawiński) wschodnią i zachodnią część ich Republiki. Dla Federacji był dostępem do rzeki Sawy, stanowiącym wyjście na północną Europę; poza tym przyznanie Brčka Serbom byłoby dla Bośniaków usankcjonowaniem „czystek etnicznych”219. W marcu 1999 r. w wyniku arbitrażu R. Owena dystryktowi Brčko nadano status neutralny – specjalnej jednostki autonomicznej, niekontrolowanej przez Federację ani Republikę, zarządzanej przez 3 narodowości, pozostawiając ją tymczasowo pod nadzorem międzynarodowym. Brčko uzyskało duży zakres samodzielności, z własnymi organami administracyjnymi równorzędnymi wobec obu „daytońskich” jednostek, włącznie z własnym parlamentem lokalnym220.

Jednostki administracyjno–polityczne w Bośni i Hercegowinie - Źródło: Strona internetowa Instytutu Filologii Słowiańskiej UJ, http://www.postjugo.filg.uj.edu.pl, „W poszukiwaniu nowego kanonu”, inf. z 12 VII 2008.


Wynik arbitrażu w sprawie Brčka wywołał burzę wśród bośniackich Serbów. Rząd premiera M. Dodika podał się do dymisji, a C. Westendorp, stwierdzając, że „instytucje Republiki Serbskiej przestały funkcjonować”, zdymisjonował prezydenta N. Poplašena i wysłał jednostki SFOR, aby wyrzuciły go z pałacu prezydenckiego. M. Dodik po kilku tygodniach ponownie został premierem, jednak stanowisko prezydenta Republiki pozostało nieobsadzone221. Sytuacja była precedensowa, gdyż Wysoki Przedstawiciel po raz pierwszy skorzystał z tzn. uprawnień bońskich, które w 1997 r. dodano do zapisów porozumienia w Dayton, podczas Konferencji Przeglądowej Rady ds. Implementacji Porozumienia Pokojowego z Dayton (9-10 grudnia). Na ich podstawie miał prawo do usuwania polityków z najwyższych stanowisk
państwowych w Bośni i Hercegowinie, którzy utrudniali wprowadzanie w życie treści porozumienia222.

Wyborom z 2000 r. towarzyszyły znaczące dla regionu wydarzenia polityczne. Pierwszym była niewątpliwie interwencja Paktu Północnoatlantyckiego przeciw Jugosławii w Kosowie (24 marca – 10 czerwca 1999 roku)223. Konflikt ten mógł spowodować ożywienie nacjonalizmu Serbów w Jugosławii i w Republice Serbskiej, powodując wzrost popularności koncepcji rekompensaty ewentualnej straty Kosowa terytorium Republiki Serbskiej w Bośni i Hercegowinie. Drugim zaś przegrana dotychczasowych sił politycznych w państwach ościennych, a wygrana sił demokratycznych – w styczniu 2000 r. w Chorwacji wybory przegrali nacjonaliści, zaś po śmierci F. Tudjmana (grudzień 1999 r.) prezydentem został umiarkowany S. Mesić; w październiku 2000 r. w Jugosławii obalony został S. Milošević. Zmiana była istotna szczególnie w Chorwacji, gdzie nowe władze zdecydowanie zdystansowały się od bośniackiego odłamu HDZ, chcącego secesji terytorium chorwackiego z Bośni i Hercegowiny i przyłączenia do Chorwacji; przestały też wspierać quasi–państwo Herceg–Bośni.

Zmiana w Jugosławii nie była tak widoczna, gdyż nowy prezydent Vojislav Kosztunica miał poglądy także nacjonalistyczne, lecz odejście „Slobo” miało duże znaczenie symboliczne. Dopiero po tym wydarzeniu, 15 grudnia 2000 r., Jugosławia i Bośnia i Hercegowina nawiązały standardowe stosunki dyplomatyczne224. W sferze aksjologicznej istotna była także rezygnacja z członkostwa w Prezydium Bośni i Hercegowiny 14 października 2000 r. A. Izetbegovicia po odbyciu pierwszej w tej kadencji funkcji Przewodniczącego Prezydium (zastąpił go Beriz Belkić)225. Trzej główni aktorzy wojny w Bośni i Hercegowinie – A. Izetbegović, F. Tudjman, S. Milošević – odeszli w polityczny niebyt.


218. M. Kuczyński, op. cit., s. 248.
219. W wyniku powrotu uchodźców w 2006 r. Brčko zamieszkiwało 47% Bośniaków, 41% Serbów i 11% Chorwatów.
220. F. Friedman, op. cit., s. 83; M. Kuczyński, op. cit., s. 243, 248; Roma locuta, „Gazeta Wyborcza”, 14 II 1997, nr 38, s. 9. Zob. szerzej Strona internetowa International Crisis Group, http://www.crisisgroup.org, „Brcko: A Comprehensive Solution”, „Europe Report”, No 55, inf. z 2 II 1999.
221. M. Kuczyński, op. cit., s. 248.
222. Bałkany – do stabilizacji ciągle daleko, „Rocznik Strategiczny 1997/98”, Warszawa 1998, s. 182-183.
223. O konflikcie w Kosowie zob. szerzej M. Waldenberg, Rozbicie Jugosławii..., s. 220 – 351.
224. F. Friedman, op. cit., s. 74; G. Berić, Ofiara sama sobie winna, „Gazeta Wyborcza”, nr 243, 17 X 2000, s. 10.
225. Zob. szerzej Id., Wódz mimo woli, „Gazeta Wyborcza”, nr 241, 14–15 X 2000, s. 22.
skomentuj
KOMENTARZE NA TEMAT GRY
więcej komentarzy dodaj komentarz