Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)

4.2. Funkcjonowanie państwa w ramach ładu daytońskiego

„Bośnia przetrwała, ale jest dzisiaj pojęciem geograficznym, które daje jakąś nadzieję, że pewnego dnia stanie się państwem”194 – cytat ten dobrze oddawał polityczną sytuację w Bośni i Hercegowinie po 1995 r. Z szeregu celów, jakie zostały postawione przed państwem na mocy porozumienia z Dayton, tylko nieliczne wypełniono w całości, a sytuacja daleka była od pożądanej. Generalne porozumienie ramowe o pokoju w Bośni i Hercegowinie wyznaczyło 2 obszary działań w państwie – tzw. militarne oraz cywilne aspekty porozumienia z Dayton. Ten pierwszy, nakreślony w Aneksie 1A i 1B – dotyczący przerwania walk, rozbrojenia i kontroli uzbrojenia stron konfliktu, związany z działalnością IFOR, a później SFOR (Stabilization Force) – został wypełniony bez większych przeszkód195. Prawdziwym jednak wyzwaniem i dla elit politycznych Bośni i Hercegowiny, i dla wspólnoty międzynarodowej okazała się realizacja cywilnej części porozumienia – budowa demokratycznego, samodzielnie funkcjonującego państwa oraz stworzenie wielonarodowego społeczeństwa obywatelskiego.

Podstawową trudnością w dążeniu do tego celu wydawała się być niechęć Serbów i Chorwatów do wspólnego życia z Bośniakami w jednym państwie, co uwidaczniało się w wynikach wyborów, w których wygrywały lub stawały się znaczącą siłą partie etniczne. Wśród partii bośniackich ciągle dominowała SDS pod przewodnictwem A. Izetbegovicia. W latach dziewięćdziesiątych współpracowała z rządami państw islamskich, np. Iranu, Pakistanu, Turcji. Po objęciu steru rządów w partii przez Sulejmana Tihicia w 2001 r. ugrupowanie nieco złagodziło poglądy, „otwierając się także na tych, którzy piją piwo”. Mimo prób stania się partią ogólnobośniacką, były to siły reprezentujące głównie Muzułmanów. SDA dążyła do przystąpienia do Unii Europejskiej i Paktu Północnoatlantyckiego oraz poprawy stosunków ze Stanami Zjednoczonymi. W regionie partia wspierała poszanowanie suwerenności i integralność terytorialną196. Wśród ludności chorwackiej najważniejszym ugrupowaniem pozostawało HDZ. Partia nie była zadowolona z istniejącej w Bośni i Hercegowinie sytuacji, dążyła to utworzenia trzeciej, chorwackiej jednostki politycznej lub kantonalizacji państwa. Niejednokrotnie pojawiały się w niej silne ruchy domagające się przyłączenia kantonów chorwackich do Chorwacji197. W Republice Serbskiej partią dominującą pozostawała SDS. Był to najtrudniejszy „partner polityczny” w Bośni, opowiadający się za jak najdalej posuniętą autonomią serbskiej części państwa lub przyłączeniem jej do Jugosławii/Serbii i Czarnogóry. Stała się hamulcowym wszelkich działań na rzecz demokratycznych reform w kraju. Pomagała w ukrywaniu zbrodniarzy wojennych oraz utrudniała powrót uchodźców198. Oprócz wymienionych partii, odwołujących się głównie do elektoratu jednej grupy etnicznej, w Bośni i Hercegowinie działały również partie ogólnokrajowe dążące do zjednoczenia państwa i budowy wielonarodowego społeczeństwa obywatelskiego: Partia na rzecz Bośni i Hercegowiny (SBiH) oraz Partia Socjaldemokratyczna Bośni i Hercegowiny (SDP BiH)199.

Już pierwsze wybory (parlamentarne200 i prezydenckie) z 15 września 1996 r. pokazały, jak trudno będzie pokonać wzajemne uprzedzenia, pogłębione latami wojny. Wybory zdecydowanie wygrały partie etniczne, te same, które rządziły krajem w 1992 r. – SDA, SDS oraz HDZ.



Wybory trzyosobowej prezydencji także zdominowali kandydaci tych partii: A. Izetbegović z SDA203 zdobył 80% głosów (drugi kandydat Haris Salijdžić – 13%), M. Krajišnik z SDS – 67% (Mladen Ivanić – 29%), K. Zubak z HDZ – 88% (Ivo Komsić – 10%). Przewodniczącym Prezydium został A. Izetbegović, który zdobył najwięcej głosów wyborców. Także wybory do Zgromadzenia Narodowego Republiki Serbskiej wygrała SDS (52%), a do Izby Reprezentantów Federacji Bośni i Hercegowiny SDA (54%)204. Prezydentem Republiki Serbskiej została Biljana Plavšić z SDS205, zaś Federac
ji Bośni i Hercegowiny K. Zubak. Obserwatorzy OBWE odnotowali wiele nieprawidłowości w przebiegu głosowania, głównie w regionach muzułmańskich na korzyść A. Izetbegovicia (były miejscowości, gdzie frekwencja wyniosła ponad 100%)206.

Wygrana partii i kandydatów nacjonalistycznych pokazywała, że nie tylko Serbowie nie chcieli integracji z resztą Bośni i Hercegowiny, lecz także Chorwaci utrzymywali niezależność w ramach oficjalnie nieistniejącej Herceg–Bośni207. Stosunki bośniacko–chorwackie były napięte, co najbardziej stało się widoczne w administrowanym przez Unię Europejską Mostarze (stolicy Hercegowiny), gdzie sporadycznie dochodziło do zamieszek208. Mimo starań UE, w praktyce Mostar był podzielony na dwie części, zamieszkane przez wrogie sobie społeczności, oddzielone rzeką Neretwą. To najszybciej odbudowywane miasto Bośni i Hercegowiny było zarazem najgorętszym punktem w państwie209. W rezultacie administrator miasta w imieniu Unii Europejskiej, H. Köschnik podał się do dymisji, manifestując bezsilność UE wobec Chorwatów próbujących podtrzymać podział miasta. Jego następcą został były burmistrz Walencji, Ricardo Pevez Casado.


194. Cyt. za G. Berić, Wódz mimo woli, „Gazeta Wyborcza”, 14-15 X 2000, nr 241, s. 22.
195. O IFOR i SFOR zob. szerzej rozdział V.
196. Innymi partiami Bośniaków były: Bośniackohercegowińska Partia Patriotyczna (BPS), Demokratyczna Wspólnota Narodowa (DNZ).
197. Innymi partiami chorwackimi były: Chrześcijańscy Demokraci, Chorwacka Unia Chrześcijańsko-Demokratyczna (HKDU), Chorwacka Partia Praw (HSP), Chorwacka Partia Ludowa (HSS), Blok Ekonomiczny, Chorwacji Blok Prawicy (HPB), Nowa Chorwacka Inicjatywa (NHI).
198. Innymi partiami bośniackich Serbów były: Demokratyczna Partia Republiki Serbskiej (DSRS), Demokratyczny Sojusz Ludowy (DNS), Partia Demokratycznego Postępu Republiki Serbskiej (PDP RS), Partia Niezależnych Socjaldemokratów (SNSD), Ludowa Partia Republiki Serbskiej (PSRS), Serbski Sojusz Ludowy Republiki Serbskiej (SNS RS), Serbska Radykalna Partia Republiki Serbskiej (SRS RS), Socjalistyczna Partia Republiki Serbskiej (SPRS).
199. Innymi ogólnobośniackimi partiami były: Partia Bośniacka (BOSS), Obywatelska Partia Demokratyczna (GDS), Partia Liberalno-Demokratyczna (LDS), Ludowa Partia Bośni i Hercegowiny (SP BiH). V. Stojarová, Problem bośniacki a szerzej rozumiane bezpieczeństwo, [w: ] Europejski protektorat? Bośnia i Hercegowina..., s. 70-73.
200. Wybory parlamentarne tzn. do Izby Reprezentantów Bośni i Hercegowiny, Izby Reprezentantów Federacji Bośni i Hercegowiny, wybory do 10 Zgromadzeń Kantonalnych w Federacji i Zgromadzenia Narodowego Republiki Serbskiej.
201. Wspólna Lista Bośni i Hercegowiny.
202. Sojusz Ludowy na Rzecz Pokoju i Postępu.
203. Oficjalnym sloganem SDA stały się trzy „A”: „Allach, Armia, Alija”.
204. Strona internetowa Bosnian Institute, http://www.bosnia.org.uk, „Observations on the Bosnian Elections”, „Bosnia Report”, November 1996 – January 1997, No: 17, inf. z 24 VIII 2008.
205. R. Karadžić został zmuszony przez kraje zachodnie do odejścia i 30 czerwca 1996 r. podał się do dymisji.
206. Podstawową trudnością był fakt, że wyborcy mogli głosować tam, gdzie mieszkali przed wojną, tam, gdzie obecnie się znajdowali lub tam, gdzie chcieliby się osiedlić. Prowokowało to szereg nadużyć. Ibid.; zob. szerzej A. Uzelac, Po wyborach rozbiór?, „Gazeta Wyborcza”, 20 VIII 1996, nr 193, s. 7; Id., Wrócił, by głosować, „Gazeta Wyborcza”, 16 IX 1996, nr 216, s. 6.
207. Zob. szerzej id., W Bośni, czyli w Chorwacji, „Gazeta Wyborcza”, nr 184, 8 VIII 1996, s. 9.
208. Już 7 lutego 1996 r. doszło tam do poważnego kryzysu, gdy Chorwaci odrzucili propozycję przedstawioną przez administratora UE Hansa Köschnika (byłego burmistrza Bremy), podziału miasta na dystrykty (3 chorwackie, 3 bośniackie i 3 mieszane w centrum). M. Kuczyński, op. cit., s. 236-237.
209. Zob. szerzej Strzały i kamienie, „Gazeta Wyborcza”, 6 I 1996, nr 5,s. 7; Chorwaci strzelają w Mostarze, „Gazeta Wyborcza”, 11 II 1996, nr 35, s. 8.
skomentuj
KOMENTARZE NA TEMAT GRY
więcej komentarzy dodaj komentarz