Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)
W 1914 r. przywódcy jugosłowiańscy z Austro–Węgier zainicjowali we Florencji powstanie Komitetu Jugosłowiańskiego33. Przedstawiciele rządu Serbii oraz Komitetu Jugosłowiańskiego podpisali 20 lipca 1917 r. na wyspie Korfu układ,
zwany deklaracją korfuańską, wyrażający wolę utworzenia wspólnego państwa pod panowaniem serbskiej dynastii, obejmującego Serbię oraz
ziemie jugosłowiańskie podległe Austro–Węgrom. Stała się faktem, gdy 1 grudnia 1918 r. delegacja Rady Narodowej Serbów,
Chorwatów i Słoweńców (która proklamowała 29 października 1918 r. powstanie Państwa Słoweńców, Chorwatów i Serbów na byłych obszarach
Austro–Węgier), na spotkaniu z następcą tronu Królestwa Serbii – księciem Karadjordjeviciem, ogłosiła zjednoczenie Państwa
SHS z Królestwem Serbii. W Radzie SHS byli także przedstawiciele partii bośniackich i wpływowi obywatele. W ten sposób powstało
Królestwo SHS, zwane przez historyków pierwszą Jugosławią34. Zdaniem Marka Waldenberga Jugosławia była
znacznie bardziej potrzebna Słoweńcom i Chorwatom niż Serbom, a długo realna wydawała się możliwość pozyskania przez Królestwo Serbii
Bośni i Hercegowiny, południowej Dalmacji, części Slawonii oraz Baczki35.
Po proklamowaniu niepodległości rozpoczął się proces kształtowania ustroju państwa. Od samego początku istnienia Królestwa SHS sytuacja w nim była skomplikowana i napięta. Przedmiotem niezgody między poszczególnymi narodowościami była kwestia charakteru państwa – istniały 2 nurty: centralistyczny (unitarny), którego zwolennikami byli głównie Serbowie, oraz federalny (unionistyczny), popierany przez Chorwatów i Słoweńców36. Jak stwierdził Edmund Mizerski, „narody Jugosławii pragnęły mieć wspólne państwo, ale nie państwo oparte na zasadach centralizmu i unitaryzmu”37.
Ostatecznie wygrali zwolennicy unitaryzmu38. Uchwalona dnia 28 czerwca 1921 r. konstytucja zatwierdziła nazwę państwa – Kraljevina Srba, Hrvata, Slovenaca, będącego monarchią konstytucyjną, dziedziczną i parlamentarną. Wprowadzała podział administracyjny państwa na 33 oblasti, formalnie zrywając z podziałem na krainy historyczne (praktycznie go uwzględniając). Wyjątkiem była Bośnia i Hercegowina.
Bośniackim muzułmanom zależało przede wszystkim na zachowaniu historycznych granic Bośni i Hercegowiny. Ich interesy reprezentowała Jugosłowiańska Organizacja Muzułmańska (Jugoslavenska muslimanska organizacija), która w zamian za poparcie konstytucji, uzyskała przepis o nadaniu Bośni i Hercegowinie ograniczonej, wewnętrznej autonomii z zarządcą i podległym mu rządem oraz o zachowaniu jej historycznych granic jako pokrajiny (prowincji), o powierzchni 51 199 km2. Był to tzw. artykuł turecki (artykuł 135 konstytucji), zniesiony jednak dekretem w 1924 roku39.
Po zamachu stanu, dokonanego przez króla Aleksandra I Karadjordjevicia i ogłoszeniu dyktatury królewskiej w styczniu 1929 r., zmieniono nazwę państwa na Królestwo Jugosławii oraz wprowadzono nowy podział administracyjny państwa – 9 banowin z banem na czele40. Nowe jednostki administracyjne były wytyczone tak, aby zatrzeć historyczne nazwy poszczególnych prowincji i podział na narody. Ludność Bośni i Hercegowiny zamieszkiwała odtąd 4 banowiny – drińską, zecką, vrbaską i primorską41. Zmiany ostatecznie usankcjonowała konstytucja z 1931 r. Ostatnią zmianą w kształcie międzywojennej Jugosławii było utworzenie w sierpniu 1939 r. Banowiny Chorwackiej (posiadającej znaczną autonomię), jako próby złagodzenia sporu serbsko&#
8211;chorwackiego.
Po inwazji hitlerowskich Niemiec na Jugosławię 6 kwietnia 1941 r. Bośnia i Hercegowina została włączona do powstałego 4 dni później Niezależnego Państwa Chorwackiego, będącego krajem satelickim III Rzeszy. Podczas wojny była główną bazą jugosłowiańskiego ruchu oporu, kierowanego przez komunistów Josipa Broza Tity; odbywały się na tym terenie najcięższe walki i ważne wydarzenia polityczne. W bośniackiej miejscowości Bihać w listopadzie 1942 r. powstała Antyfaszystowska Rada Wyzwolenia Narodowego Jugosławii (ANVOJ), pełniąca funkcje ogólnojugosłowiańskiego organu ustawodawczego i wykonawczego, a dwa dni później utworzono Narodowy Komitet Wyzwolenia Jugosławii, odgrywający rolę rządu. Po wyzwoleniu Jugosławii w maju 1945 r. Bośnia i Hercegowina weszła w skład proklamowanej 29 listopada 1945 r. Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii ze stolicą w Belgradzie42.
Konstytucja FLRJ została uchwalona 31 stycznia 1946 r. Na jej podstawie Jugosławia miała być dobrowolnym i równoprawnym związkiem narodów. Państwo to składało się z 6 republik: Ludowa Republika Serbii (w obrębie której wydzielono okręgi autonomiczne – Prowincję Wojwodinę i Autonomiczny Obwód Kosowsko–Metochijski), Ludowa Republika Chorwacji, Ludowa Republika Bośni i Hercegowiny, Ludowa Republika Macedonii, Ludowa Republika Słowenii oraz Ludowa Republika Czarnogóry43.
33. Wśród działaczy Klubu nie było pełnej zgodności co do charakteru przyszłego państwa. Niektórzy optowali za utworzeniem państwa jugosłowiańskiego pod przewodnictwem Chorwacji, inni forsowali koncepcję Wielkiej Serbii. Najwięcej zwolenników miała opcja zjednoczenia ziem południowosłowiańskich Austro-Węgier z Serbią i Czarnogórą, co znalazło wyraz w tzw. deklaracji majowej z 30 maja 1917 r.
34. S. Wojciechowski, Integracja i dezintegracja Jugosławii na przełomie XX i XXI wieku, Poznań 2002, s. 15-19; zob. szerzej W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 416-431.
35. M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie Środkowo–Wschodniej. Dzieje konfliktów i idei. Warszawa 2000, s. 437; zob. także F. Friedman, op. cit., s. 13-14.
36. M. Waldenberg, Kwestie narodowe w Europie Środkowo–Wschodniej. Dzieje. Idee, Warszawa 1992, passim.
37. E. Mizerski, Jugosłowiański system przedstawicielski 1918-1990 (w zarysie), Toruń 1999, s. 17-18.
38. Serbowie, oprócz bycia największą narodowością jugosłowiańską, byli członkami zwycięskiej ententy i oni „rozdawali karty”. Po za tym w Chorwacji i Słowenii brak było sił politycznych opowiadających się za własną niepodległością, co w tamtych okolicznościach międzynarodowych było zresztą niemożliwe. Zob. szerzej S. Wojciechowski, Integracja i dezintegracja..., s. 17-18.
39. F. Friedman, op. cit., s. 14-16; A. Bebler, op. cit., s. 34.
40. Istniała także możliwość odłączenia od Królestwa SHS Chorwacji, gdyż król „uznał, że nie ma możliwości współżycia z Chorwatami”. Ostatecznie zdecydowano się na centralizację państwa. Zob. szerzej M. Waldenberg, Rozbicie Jugosławii. Jugosłowiańskie lustro międzynarodowej polityki, Warszawa 2005, s. 56-73.
41. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 448.
42. Zob. szerzej ibid., s. 468-496.
43. M. J. Zacharias, Komunizm, federacja , nacjonalizmy. System władzy w Jugosławii 1943-1991. Powstanie, przekształcenia, rozkład, Warszawa 2004, s. 90-92.
Po proklamowaniu niepodległości rozpoczął się proces kształtowania ustroju państwa. Od samego początku istnienia Królestwa SHS sytuacja w nim była skomplikowana i napięta. Przedmiotem niezgody między poszczególnymi narodowościami była kwestia charakteru państwa – istniały 2 nurty: centralistyczny (unitarny), którego zwolennikami byli głównie Serbowie, oraz federalny (unionistyczny), popierany przez Chorwatów i Słoweńców36. Jak stwierdził Edmund Mizerski, „narody Jugosławii pragnęły mieć wspólne państwo, ale nie państwo oparte na zasadach centralizmu i unitaryzmu”37.
Ostatecznie wygrali zwolennicy unitaryzmu38. Uchwalona dnia 28 czerwca 1921 r. konstytucja zatwierdziła nazwę państwa – Kraljevina Srba, Hrvata, Slovenaca, będącego monarchią konstytucyjną, dziedziczną i parlamentarną. Wprowadzała podział administracyjny państwa na 33 oblasti, formalnie zrywając z podziałem na krainy historyczne (praktycznie go uwzględniając). Wyjątkiem była Bośnia i Hercegowina.
Bośniackim muzułmanom zależało przede wszystkim na zachowaniu historycznych granic Bośni i Hercegowiny. Ich interesy reprezentowała Jugosłowiańska Organizacja Muzułmańska (Jugoslavenska muslimanska organizacija), która w zamian za poparcie konstytucji, uzyskała przepis o nadaniu Bośni i Hercegowinie ograniczonej, wewnętrznej autonomii z zarządcą i podległym mu rządem oraz o zachowaniu jej historycznych granic jako pokrajiny (prowincji), o powierzchni 51 199 km2. Był to tzw. artykuł turecki (artykuł 135 konstytucji), zniesiony jednak dekretem w 1924 roku39.
Po zamachu stanu, dokonanego przez króla Aleksandra I Karadjordjevicia i ogłoszeniu dyktatury królewskiej w styczniu 1929 r., zmieniono nazwę państwa na Królestwo Jugosławii oraz wprowadzono nowy podział administracyjny państwa – 9 banowin z banem na czele40. Nowe jednostki administracyjne były wytyczone tak, aby zatrzeć historyczne nazwy poszczególnych prowincji i podział na narody. Ludność Bośni i Hercegowiny zamieszkiwała odtąd 4 banowiny – drińską, zecką, vrbaską i primorską41. Zmiany ostatecznie usankcjonowała konstytucja z 1931 r. Ostatnią zmianą w kształcie międzywojennej Jugosławii było utworzenie w sierpniu 1939 r. Banowiny Chorwackiej (posiadającej znaczną autonomię), jako próby złagodzenia sporu serbsko&#
Po inwazji hitlerowskich Niemiec na Jugosławię 6 kwietnia 1941 r. Bośnia i Hercegowina została włączona do powstałego 4 dni później Niezależnego Państwa Chorwackiego, będącego krajem satelickim III Rzeszy. Podczas wojny była główną bazą jugosłowiańskiego ruchu oporu, kierowanego przez komunistów Josipa Broza Tity; odbywały się na tym terenie najcięższe walki i ważne wydarzenia polityczne. W bośniackiej miejscowości Bihać w listopadzie 1942 r. powstała Antyfaszystowska Rada Wyzwolenia Narodowego Jugosławii (ANVOJ), pełniąca funkcje ogólnojugosłowiańskiego organu ustawodawczego i wykonawczego, a dwa dni później utworzono Narodowy Komitet Wyzwolenia Jugosławii, odgrywający rolę rządu. Po wyzwoleniu Jugosławii w maju 1945 r. Bośnia i Hercegowina weszła w skład proklamowanej 29 listopada 1945 r. Federacyjnej Ludowej Republiki Jugosławii ze stolicą w Belgradzie42.
Konstytucja FLRJ została uchwalona 31 stycznia 1946 r. Na jej podstawie Jugosławia miała być dobrowolnym i równoprawnym związkiem narodów. Państwo to składało się z 6 republik: Ludowa Republika Serbii (w obrębie której wydzielono okręgi autonomiczne – Prowincję Wojwodinę i Autonomiczny Obwód Kosowsko–Metochijski), Ludowa Republika Chorwacji, Ludowa Republika Bośni i Hercegowiny, Ludowa Republika Macedonii, Ludowa Republika Słowenii oraz Ludowa Republika Czarnogóry43.
33. Wśród działaczy Klubu nie było pełnej zgodności co do charakteru przyszłego państwa. Niektórzy optowali za utworzeniem państwa jugosłowiańskiego pod przewodnictwem Chorwacji, inni forsowali koncepcję Wielkiej Serbii. Najwięcej zwolenników miała opcja zjednoczenia ziem południowosłowiańskich Austro-Węgier z Serbią i Czarnogórą, co znalazło wyraz w tzw. deklaracji majowej z 30 maja 1917 r.
34. S. Wojciechowski, Integracja i dezintegracja Jugosławii na przełomie XX i XXI wieku, Poznań 2002, s. 15-19; zob. szerzej W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 416-431.
35. M. Waldenberg, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie Środkowo–Wschodniej. Dzieje konfliktów i idei. Warszawa 2000, s. 437; zob. także F. Friedman, op. cit., s. 13-14.
36. M. Waldenberg, Kwestie narodowe w Europie Środkowo–Wschodniej. Dzieje. Idee, Warszawa 1992, passim.
37. E. Mizerski, Jugosłowiański system przedstawicielski 1918-1990 (w zarysie), Toruń 1999, s. 17-18.
38. Serbowie, oprócz bycia największą narodowością jugosłowiańską, byli członkami zwycięskiej ententy i oni „rozdawali karty”. Po za tym w Chorwacji i Słowenii brak było sił politycznych opowiadających się za własną niepodległością, co w tamtych okolicznościach międzynarodowych było zresztą niemożliwe. Zob. szerzej S. Wojciechowski, Integracja i dezintegracja..., s. 17-18.
39. F. Friedman, op. cit., s. 14-16; A. Bebler, op. cit., s. 34.
40. Istniała także możliwość odłączenia od Królestwa SHS Chorwacji, gdyż król „uznał, że nie ma możliwości współżycia z Chorwatami”. Ostatecznie zdecydowano się na centralizację państwa. Zob. szerzej M. Waldenberg, Rozbicie Jugosławii. Jugosłowiańskie lustro międzynarodowej polityki, Warszawa 2005, s. 56-73.
41. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 448.
42. Zob. szerzej ibid., s. 468-496.
43. M. J. Zacharias, Komunizm, federacja , nacjonalizmy. System władzy w Jugosławii 1943-1991. Powstanie, przekształcenia, rozkład, Warszawa 2004, s. 90-92.
<< poprzednia | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | następna >>
