Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)

Największe znaczenie miało jednak powstanie w Bośni i Hercegowinie z 1875 r., które wywołało znaczne reperkusje międzynarodowe. Zaczęło się jako rewolucja agrarna, zmieniło się w powstanie narodowowyzwoleńcze, skończyło kryzysem międzynarodowym i interwencją mocarstw.

Powstanie miało charakter ruchu chłopskiego i szybko objęło całą Bośnię. Zachęceni przykładem mieszkańców Bośni do walki stanęli również Bułgarzy i Albańczycy. Po wybuchu powstania antytureckiego w Bułgarii w 1876 r. Serbia i Czarnogóra wypowiedziały wojnę Turcji, zaś 2 lipca 1877 r. powstańcy bośniaccy ogłosili zjednoczenie Bośni i Hercegowiny z Serbią. Od tej chwili była to południowosłowiańska wojna narodowa. Armia serbsko–bośniacka jednak dość szybko ustąpiła Turkom. Wtedy do wojny przystąpiła Rosja, dochodząc aż pod Konstantynopol. Na skutek interwencji Anglii, obawiającej się zbytniego osłabienia Imperium, zawarto 3 marca 1878 r. porozumienie pokojowe w San Stefano, zmodyfikowane na kongresie berlińskim, który odbył się w dniach 13 czerwca – 13 lipca 1878 r. Na mocy porozumień pokojowych Bułgaria, Rumunia, Serbia i Czarnogóra uzyskały niepodległość, zaś Austro–Węgrom na mocy artykułu 25 traktatu berlińskiego mocarstwa przyznały prawo do administrowania Bośnią i Hercegowiną, z zastrzeżeniem, że prawa suwerenne nad tym terytorium zachowuje sułtan. Od lipca do października 1878 r. trwał opór ludności przeciw okupacji austriackiej. Walczyli muzułmanie, ale i Serbowie, natomiast Chorwaci poparli aneksję, gdyż w ten sposób mieszkali de facto w obrębie jednego państwa, czyli Austro–Węgier. Austriacka pacyfikacja Bośni i Hercegowiny była bardzo krwawa – zginęło ok. 150 tys. osób23.

Traktat berliński był klęską polityki jugosłowiańskiej, dążącej do zjednoczenia Słowian Południowych w obrębie jednego państwa, ale wywołał także spór wśród nich samych – miedzy Serbami a Chorwatami. Ci ostatni dążyli do włączenia Bośni i Hercegowiny do Chorwacji pod władzę bana, co nie doszło do skutku wobec sprzeciwu Węgrów obawiających się wzmocnienia Słowian w ramach monarchii austro–węgierskiej. Rząd wiedeński, obawiając się znacznie bardziej Serbów, faworyzował Chorwatów, którzy uzyskiwali stopniową przewagę w Bośni i Hercegowinie, popierając również antyserbską politykę Wiednia. W ten sposób antagonizm serbsko–chorwacki wzrastał24.

Pod okupacją austro–węgierską Bośnia i Hercegowina została zjednoczona i zyskała właśnie tak brzmiącą oficjalną nazwę; była podmiotem zależnym, oddzielonym jednak od całości Austro–Węgier. Na początku władze w prowincji powierzono wiedeńskiemu Ministerstwu Spraw Zagranicznych, jednak później przez okres prawie 30 lat była rządzona przez dwie administracje – austriackiego gubernatora wojskowego i cywilną administrację kierowaną przez wspólnego ministra finansów, którym zawsze był Węgier. Przez 20 lat był nim Beniamin Kallay. Utrzymano osmański podział administracyjny, zmieniając tylko nazewnictwo – sandżaki na Kreise (regiony) i niższego stopnia – kazy na Bezirke (okręgi)25.

Po wybuchu rewolucji młodotureckiej w lipcu 1908 roku Austro–Węgry ogłosiły w październiku tegoż roku aneksję Bośni i Hercegowiny. Pogwałcono w ten sposób postanowienia traktatu berlińskiego, co doprowadziło do kryzysu międzynarodowego, tzw. kryzysu bośniackiego. Serbia ogłosiła mobilizację i rozpoczęła przygotowania do wojny, jednak ze względu na brak poparcia mocarstw, uznała 31 października 1909 r. aneksję Bośni i Hercegowiny. Wcześniej, bo już w lutym 1909 r. uczyniła to Turcja, zrzekając się praw suwerennych nad tą krainą26. Wśr
ód ludności muzułmańskiej i prawosławnej Bośni i Hercegowiny aneksja wywołała uczucia wrogości do monarchii. Przed wybuchem walki zbrojnej powstrzymały przeciwników tego kroku stacjonujące znaczne siły zbrojne Habsburgów27.

W lutym 1910 r. przyjęto oktrojowaną konstytucję dla Bośni i Hercegowiny. Otrzymała ograniczoną autonomię wewnętrzną bez prawa głosu w sprawach cesarstwa. Powołano bośniackiego gubernatora cywilnego i jego gabinet, podlegający rządowi cesarskiemu. Przewidywała zwoływanie Saboru bośniackiego28, który jednak miał prawo tylko do zgłaszania wniosków i wyrażania opinii. Na 92 członków, 25 miało pochodzić z nominacji cesarskiej, w tym przewodniczący i jego zastępca. Ustanowienie konstytucji było z jednej strony sukcesem, bo dało Bośni i Hercegowinie pierwsze doświadczenie konstytucjonalizmu, z drugiej jednak nie rozwiązywało w żaden sposób skomplikowanych problemów narodowościowych i wyznaniowych (narastający konflikt serbsko–chorwacki)29.

W tym samym okresie powstała Młoda Bośnia, organizacja będąca częścią wielkiego ruchu młodzieżowego (Omladiny), który ogarnął wszystkie kraje południowosłowiańskie, dążącego do zniszczenia monarchii Habsburgów, jako symbolu narodowego i społecznego ucisku. W wyniku działalności Młodej Bośni w latach 1914-1918 dokonano szeregu krwawych zamachów na dostojników monarchii, w tym w maju 1910 r. na cesarza Franciszka Józefa I. Aktywność tego ruchu doprowadziła do wprowadzenia w czerwcu 1914 r. w Bośni i Hercegowinie stanu wyjątkowego i zarządzenia manewrów armii cesarskiej, nadzorowanych przez następcę tronu cesarskiego, arcyksięcia Franciszka Ferdynanda. Jego śmierć 28 czerwca 1914 r. z rąk zamachowca przynależnego do organizacji „Czarna ręka”30 Gavrilo Principa, była przyczyną wybuchu I wojny światowej, w wyniku której Austro–Węgry rozpadły się, co zmieniło drastycznie sytuację polityczną na Bałkanach31. Powstała w latach trzydziestych XIX wieku koncepcja iliryzmu, nazwana później jugoslawizmem32, dążąca m. in. do stworzenia wspólnego dla Słowian Południowych języka literackiego, ale przede wszystkim państwa, mogła się urzeczywistnić.


23. M. Kuczyński, Krwawiąca Europa: konflikty i punkty zapalne w latach 1990-2000, Warszawa 2001, s. 155-157; W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 364-368; zob. szerzej A. Giza, Bośnia i Hercegowina..., s. 85-89.
24. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 368; A. Giza, Bośnia i Hercegowina..., s. 120.
25. A. Bebler, Federalizm w Europie Południowo–Wschodniej, „Sprawy Międzynarodowe” 2006, nr 2, s. 33.
26. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 394-395; zob. szerzej A. Giza, Bośnia i Hercegowina..., s. 120-137.
27. N. Malcolm, Bosnia: A Short History, London 1994, s. 134.
28. Zwany zgromadzeniem konsultacyjnym.
29. A. Giza, Bośnia i Hercegowina..., s . 139-140.
30. Organizacja sterowana przez wywiad serbski, kierowana przez pułkownika Dragutina Dimitrijevicia, znana także pod nazwą „Zjednoczenie albo śmierć”, dążąca do zjednoczenia Słowian południowych pod przewodnictwem Królestwa Serbii.
31. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 412-415; zob. szerzej A. Giza, Bośnia i Hercegowina..., s . 144-164.
32. Zob. szerzej id., Narodziny i rozpad Jugosławii, Szczecin 1994, s. 7-100.
skomentuj
KOMENTARZE NA TEMAT GRY
więcej komentarzy dodaj komentarz