Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)
W wieku XIII były organizowane przez Węgrów wyprawy krzyżowe przeciw heretykom bośniackim. Doszło do osłabienia autorytetu bana, co
powodowało wzrost pozycji możnowładców. Węgry jednak nie zdołały opanować na dłuższy czas terytorium bośniackiego. Wzrost potęgi Bośni
nastąpił pod rządami bana Stefana II Kotromanicza (1322-1353). Władza bana była na tyle silna, że możnowładcy nie byli w stanie
podnosić przeciw niemu buntów i powstań, co wcześniej często miało miejsce. Kraj stał się silny ekonomicznie dzięki kopalniom rud
srebra i ołowiu. Umożliwiło to banowi rozszerzenie granic Bośni o ziemie chorwackie, tzw. Dolne Kraje i Neretlańską Krainę. Przyłączył
także dawne serbskie księstwo zahumskie – Hum. Odtąd Bośnia obejmowała ziemie „od Sawy do morza i od Cetiny do
Driny”. Następny władca Trvtko I przyłączył do Bośni północno–zachodnią Raszkę, Trebinje oraz chwilowo Chorwację
Dalmatyńską, dzięki czemu mógł się koronować w 1377 r. na króla Serbii, Bośni, Pomorza i Stron Zachodnich. W rzeczywistości było to
królestwo bośniackie, znak potęgi średniowiecznej Bośni. Po jego śmierci w 1391 r. władza następnych władców Bośni była mocno
ograniczona przez wielkie rody możnowładców – Hrvantiniciów, Pavloviciów i Vukciciów. Pod rządami króla Stefana Dabiszy
(1391-1395) upadł całkowicie autorytet władzy królewskiej, Bośnia utraciła Dalmację i Chorwację, popadając w zależność od króla Węgier
Zygmunta Luksemburskiego, który kazał uznać się „naturalnym panem” Bośni, roszcząc sobie prawo wyznaczania królów Bośni.
Dopiero upadek rodów możnowładców wzmocnił na nowo władze królów bośniackich panujących w latach 1421-1463, którzy jednak nigdy nie
osiągnęli potęgi Tvrtka I12. Państwo było słabe i popadało okresowo w zależność od Węgier i coraz
silniejszej na Bałkanach Turcji.
W roku 1463 Turcy ostatecznie podbili Bośnię, likwidując jej niepodległość, a w 1482 r. również Hercegowinę13. Rozpoczęło się 400–letnie panowanie Imperium Osmańskiego nad tymi terenami, co wywarło kluczowy wpływ na polityczny, społeczny i kulturowy krajobraz regionu. Na długie wieki zapanował zastój ekonomiczny, zaś ludność chrześcijańska była wyzyskiwana i prześladowana. Uprzywilejowanie ludności muzułmańskiej powodowało przechodzenie ludności słowiańskiej na islam, sprowadzono też dużo ludności muzułmańskiej z Azji Mniejszej, co na trwałe zmieniło strukturę wyznaniową tego obszaru14. Turcy wprowadzili w Bośni i Hercegowinie scentralizowany system rządów o charakterze wojskowym. Na podstawie szariatu cała ziemia krajów podbitych należała do Allacha, w którego imieniu władzę sprawował sułtan, nadający prawo jej użytkowania spahisom, czyli oficerom zasłużonym podczas wojny. Szlachta bośniacka zachowywała jednak dawne przywileje, a o jej znaczeniu w Imperium znaczyło pochodzenie wielkich wezyrów – w XVI wieku aż 9 z nich wywodziło się z Bośni, zaś język serbsko–chorwacki stał się jednym z języków dyplomatycznych dworu otomańskiego15.
W ramach Imperium Otomańskiego Bośnia i Hercegowina zachowały jednak swoją historyczną nazwę oraz integralność, co było przypadkiem wyjątkowym spośród krajów podbitych przez Turków. W 1463 r. powstał sandżak bośniacki, a w 1470 hercegowiński, przemianowane w 1580 na
ejalet bośniacki wydzielony z tureckiej Rumelii16. W XV wieku nastąpił szybki rozwój administracji
tureckiej. Siedzibą sandżakbeja17 Bośni była Banja Luka. Dopiero w 1639 r. stolicę kraju przeniesiono
do Sarajewa, a pod koniec XVII wieku do Travnika. W ten sposób w środku ziem południowosłowiańskich powstała muzułmańska prowincja
autonomiczna18.
W miarę jak Imperium rosło w siłę i podbijało kolejne ziemie Europy Południowej i Środkowej, Bośnia, nie będąc terytorium granicznym, przeżywała okres rozkwitu i dobrobytu. Miasta takie, jak Sarajewo i Mostar rozwinęły się w regionalne centra kultury i handlu, a Bośniacy stali się najwierniejszymi poddanymi sułtana. Już od końca XVI wieku szybko postępował proces islamizacji tych terenów. Bośniaccy żołnierze odegrali znaczące role w wielkich bitwach pod Mohaczem oraz Krbavą, szybko awansując w wojskowej hierarchii. Jednak w XVII wieku, wraz z coraz większymi problemami Imperium Otomańskiego, sytuacja w Bośni także zaczęła ulegać zmianie. Złamanie potęgi Turcji przypieczętował traktat w Karłowicach z 1699 r., kiedy utraciła między innymi Węgry z Siedmiogrodem, co powodowało, że Bośnia znowu była terytorium pogranicznym, narażonym na wstrząsy19.
Próby reform państwa otomańskiego spotkały się z wrogością w Bośni, która od lat trzydziestych XIX wieku przeżywała stały kryzys władzy sułtańskiej i feudalizmu typu tureckiego. Uprzywilejowanie ludności muzułmańskiej spowodowało „kryzys lojalności”, gdyż czując swą pewną pozycję, zaczęła buntować się przeciw władzy sułtanatu20. Niekonsekwentne i niewprowadzone w pełni reformy z lat pięćdziesiątych tylko zaogniały lokalne konflikty i wrzenia społeczne, pociągając za sobą kolejne represje. Kryzys Imperium odbił się także na sytuacji w innych krainach podbitych przez Turków, dlatego wiek XVIII stał się pasmem powstań przeciw władzy tureckiej21 i odrodzenia narodowego na Bałkanach (powstanie tzw. ruchu iliryjskiego)22.
12. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 135-139.
13. Od 1392 r. istniało Księstwo Hercegowiny.
14. Zob. szerzej rozdział III.
15. A. Giza, Bośnia i Hercegowina w dobie tureckiego i austriackiego panowania (1800-1914), Szczecin 2002, s. 10-11.
16. Sandżak, ejalet – jednostki terytorialne i wojskowe w Imperium Osmańskim.
17. Władca sandżaku.
18. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 204-207.
19. Ibid., s. 215.
20. F. Friedman, Bosnia and Herzegovina: a policy on the brink, London 2004, s. 9.
21. W latach 1804-1813 oraz w 1815 roku wybuchły w Serbii antytureckie powstania, w wyniku których Serbowie otrzymali nieznaczną autonomię w ramach powstałego Księstwa Serbii. Zob. szerzej W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 258-280.
22. Koncepcja politycznego zjednoczenia Słowian Południowych, dążenia do uzyskania własnej państwowości, podkreślająca ich autonomię kulturalną. Zob. szerzej ibid., s. 281-300.
W roku 1463 Turcy ostatecznie podbili Bośnię, likwidując jej niepodległość, a w 1482 r. również Hercegowinę13. Rozpoczęło się 400–letnie panowanie Imperium Osmańskiego nad tymi terenami, co wywarło kluczowy wpływ na polityczny, społeczny i kulturowy krajobraz regionu. Na długie wieki zapanował zastój ekonomiczny, zaś ludność chrześcijańska była wyzyskiwana i prześladowana. Uprzywilejowanie ludności muzułmańskiej powodowało przechodzenie ludności słowiańskiej na islam, sprowadzono też dużo ludności muzułmańskiej z Azji Mniejszej, co na trwałe zmieniło strukturę wyznaniową tego obszaru14. Turcy wprowadzili w Bośni i Hercegowinie scentralizowany system rządów o charakterze wojskowym. Na podstawie szariatu cała ziemia krajów podbitych należała do Allacha, w którego imieniu władzę sprawował sułtan, nadający prawo jej użytkowania spahisom, czyli oficerom zasłużonym podczas wojny. Szlachta bośniacka zachowywała jednak dawne przywileje, a o jej znaczeniu w Imperium znaczyło pochodzenie wielkich wezyrów – w XVI wieku aż 9 z nich wywodziło się z Bośni, zaś język serbsko–chorwacki stał się jednym z języków dyplomatycznych dworu otomańskiego15.
W ramach Imperium Otomańskiego Bośnia i Hercegowina zachowały jednak swoją historyczną nazwę oraz integralność, co było przypadkiem wyjątkowym spośród krajów podbitych przez Turków. W 1463 r. powstał sandżak bośniacki, a w 1470 hercegowiński, przemianowane w 1580 na
W miarę jak Imperium rosło w siłę i podbijało kolejne ziemie Europy Południowej i Środkowej, Bośnia, nie będąc terytorium granicznym, przeżywała okres rozkwitu i dobrobytu. Miasta takie, jak Sarajewo i Mostar rozwinęły się w regionalne centra kultury i handlu, a Bośniacy stali się najwierniejszymi poddanymi sułtana. Już od końca XVI wieku szybko postępował proces islamizacji tych terenów. Bośniaccy żołnierze odegrali znaczące role w wielkich bitwach pod Mohaczem oraz Krbavą, szybko awansując w wojskowej hierarchii. Jednak w XVII wieku, wraz z coraz większymi problemami Imperium Otomańskiego, sytuacja w Bośni także zaczęła ulegać zmianie. Złamanie potęgi Turcji przypieczętował traktat w Karłowicach z 1699 r., kiedy utraciła między innymi Węgry z Siedmiogrodem, co powodowało, że Bośnia znowu była terytorium pogranicznym, narażonym na wstrząsy19.
Próby reform państwa otomańskiego spotkały się z wrogością w Bośni, która od lat trzydziestych XIX wieku przeżywała stały kryzys władzy sułtańskiej i feudalizmu typu tureckiego. Uprzywilejowanie ludności muzułmańskiej spowodowało „kryzys lojalności”, gdyż czując swą pewną pozycję, zaczęła buntować się przeciw władzy sułtanatu20. Niekonsekwentne i niewprowadzone w pełni reformy z lat pięćdziesiątych tylko zaogniały lokalne konflikty i wrzenia społeczne, pociągając za sobą kolejne represje. Kryzys Imperium odbił się także na sytuacji w innych krainach podbitych przez Turków, dlatego wiek XVIII stał się pasmem powstań przeciw władzy tureckiej21 i odrodzenia narodowego na Bałkanach (powstanie tzw. ruchu iliryjskiego)22.
12. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 135-139.
13. Od 1392 r. istniało Księstwo Hercegowiny.
14. Zob. szerzej rozdział III.
15. A. Giza, Bośnia i Hercegowina w dobie tureckiego i austriackiego panowania (1800-1914), Szczecin 2002, s. 10-11.
16. Sandżak, ejalet – jednostki terytorialne i wojskowe w Imperium Osmańskim.
17. Władca sandżaku.
18. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 204-207.
19. Ibid., s. 215.
20. F. Friedman, Bosnia and Herzegovina: a policy on the brink, London 2004, s. 9.
21. W latach 1804-1813 oraz w 1815 roku wybuchły w Serbii antytureckie powstania, w wyniku których Serbowie otrzymali nieznaczną autonomię w ramach powstałego Księstwa Serbii. Zob. szerzej W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 258-280.
22. Koncepcja politycznego zjednoczenia Słowian Południowych, dążenia do uzyskania własnej państwowości, podkreślająca ich autonomię kulturalną. Zob. szerzej ibid., s. 281-300.
<< poprzednia | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | następna >>
