Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)
Nie ulega wątpliwości, że wojna domowa w latach 1992–1995 przerwała i uniemożliwiła wytworzenie się integralnego narodu
bośniackiego. Podstawą cechą bośniactwa o orientacji muzułmańskiej jest ciągłość między bogomilstwem a islamem bośniackim. Niektórzy
ideologowie twierdzą, że początkowo wszyscy mieszkańcy Bośni i Hercegowiny, w sensie regionalnym i etnicznym, byli Bośniakami, lecz
pod wpływem niekorzystnych okoliczności historycznych, pod koniec XIX w. już tylko muzułmanie, dziedzice autentycznej tradycji
bośniackiej, czuli się nimi pod względem politycznym i narodowym. Zastrzegają jednocześnie, że jeżeli inni słowiańscy mieszkańcy Bośni
i Hercegowiny czują się Bośniakami, to również nimi są, choć w praktyce bośniactwo ograniczyło się do ludności muzułmańskiej. Jednakże
w nurcie muzułmańskiego bośniactwa istnieje także prąd ograniczający pojęcie „Bośniak” tylko i wyłącznie do muzułmanów
– oprócz bośniacko–hercegowińskich, także tych z Sandžaku i innych posługujących się językiem bośniackim. Nie są
Bośniakami więc wszyscy obywatele Bośni i Hercegowiny, ale jest ich za to wielu poza tym państwem. Odrzuca on możliwość nazywania
bośniackich Serbów i Chorwatów Bośniakami156.
Przed wybuchem wojny w czasie kampanii przed wolnymi wyborami w 1990 r. przedstawiciele obu nurtów – bośniactwa integralnego i islamskiego – rywalizowali między sobą. Przedstawiciele tego drugiego opowiadali się za pozostawieniem nazwy „Muzułmanin”. W SDA Izetbegovicia wygrała właśnie ta opcja. W związku z tym zwolennicy bośniactwa integralnego i zastąpienia etnonimu „Muzułmanin” słowem „Bośniak” utworzyli Muzułmańską Organizację Bośniacką (MBO, Muslimanska bošnjačka organizacja) pod przewodnictwem Adila Zulfikarpasicia. Ostatecznie w Saborze Bośniackim przyjęto 28 września 1993 r. jednak nazwę „Bośniak” jako etnonim. Było to posunięcie taktyczne i niejako wymuszone okolicznościami, na Zachodzie bowiem określenie „Muzułmanin” (w sensie narodowym) nigdy nie było zaakceptowane i zrozumiałe. Islamskie siły w Bośni i Hercegowinie nie całkowicie przyjęły tę nazwę, dla nich bośniactwo jest zawsze muzułmańskie. Dlatego islamiści często używają nazw „Bośniacy Muzułmanie”, „Muzułmanie Bośniacy”, rzadziej „bośniaccy Muzułmanie”157.
Zdaniem autora, obecnie termin „Bośniak”, odnosi się do muzułmańskich mieszkańców Bośni i Hercegowiny158. Wojna z lat dziewięćdziesiątych ostatecznie rozbiła poczucie wspólnoty wśród mieszkańców tego państwa, zawężając to pojęcie do islamskiej ludności. Trzeba jednak zauważyć, że nigdy nie wytworzył się integralny naród bośniacki, było to raczej poczucie wspólnoty regionalnej. Niewątpliwie wydarzenia na Bałkanach pod koniec XX w. przyspieszyły także wytworzenie świadomości narodowej wśród bośniackich muzułmanów, powodując, że tworzą oni dziś naród bośniacki. Dotyczy to także kwestii języka159. Rozpad SFRJ spowodował kryzys języka serbsko–chorwackiego, który nigdy nie był jednolity i dzielił się na warianty: serbski, chorwacki, bośniacko–hercegowiński. Efektem wydarzeń politycznych w Bośni i Hercegowinie jest również powstanie języka bośniackiego. Dziś na terenie byłej Jugosławii istnieją 4 języki narodowe: serbski, chorwacki, bośniacki i kształtujący się czarnogórski.
Powstanie nowego języka – bośniackiego – usankcjonował układ z Dayton, nadając mu status oficjalnego języka Federacji Muzułmańsko–Chorwackiej (Bosnian language), jednak określenie bosanski jezik ma długą tradycję i bynajmniej nie zostało stworzone podczas negocjacji pokojowych w 1995 r. Istnieje wielu oponentów „tworzenia” tego języka, a także takiego jego określania. Część lingwistów, zwłaszcza serbskich (nie odbierających Bośniakom
prawa do posiadania własnego języka),
opowiada się za serbską nazwą tego języka – bošnjački jezik, czyli język Bośniaków, gdyż nazwa bosanski jezik
sugeruje, że jest to język całej ludności Bośni i Hercegowiny, ignorując istnienie mieszkańców serbskojęzycznych i
chorwackojęzycznych. Mimo, że nazwa bošnjački jezik jest bardziej precyzyjna, to ta przyjęta (bosanski jezik) ma dłuższą
tradycję i jest bardziej akceptowana przez Bośniaków. Pojawiła się w znaczeniu potocznym już w XV w. Terminologicznie użyta została w
1878 r. po aneksji Bośni i Hercegowiny przez Austro–Węgry. Rząd B. Kallaya wprowadził do użytku oficjalnego nazwę zemaljski
jezik (język krajowy), zmieniony na bosanski zemaljski jezik i w końcu bosanski jezik, jako język urzędowy Bośni i
Hercegowiny, wspólny dla wszystkich narodowości. W roku 1907 administracja cesarska „tę samą rzeczywistość językową zaczyna
nazywać jako srpsko–hrvatski jezik”. Przez prawie 100 lat bosanski jezik funkcjonował jako regionalna
odmiana języka serbsko–chorwackiego. W zawężonym znaczeniu, jako nazwa języka literackiego bośniackich Muzułmanów, pojawił się w
wydawnictwach naukowych w 1991 r. (np. Senahid Halilović Bosanski jezik)160.
Język bośniacki strukturą gramatyczną jest bliższy chorwackiemu, zaś słownictwem – serbskiemu. Posiada także swoiste cechy, np. nasycenie wyrazami pochodzenia tureckiego. Wymowa jest chorwacka, tzw. jekawsztina, a alfabet łaciński161. Wiesław Boryś nazwał go „w pewnym stopniu międzyetnicznym kompromisem językowym”. Uznał także, że „norma standardowego języka bośniackiego jest wciąż płynna i zapewne długo jeszcze taką pozostanie”. Szczególnie widoczne jest to w sferze leksyki, w użyciu pozostaje dużo archaizmów, dialektyzmów, wyrazów lokalnych, „na dodatek w różnych postaciach fonetycznych”. W ostatnich latach dużym osiągnięciem „w drodze do standaryzacji języka” było opracowanie przepisów ortograficznych i słownika ortograficznego. Niewątpliwie jednak język bośniacki jest językiem in statu nascendi162. Z pewnością utworzenie nowych języków na obszarze postjugosłowiańskim było faktem politycznym, gdyż ich wspólną bazą jest wschodniohercegowiński dialekt sztokawski języka serbsko–chorwackiego, dlatego też struktura gramatyczna jest niemalże identyczna163.
156. D. Tanasković, op. cit., s. 48-50.
157. Ibid., s. 46-47, 50-52.
158. Sankcjonuje to również porozumienie z Dayton, potwierdzając, że Republikę Bośni i Hercegowiny zamieszkują trzy grupy narodowościowe: Bośniacy, czyli wszyscy obywatele wyznania muzułmańskiego, Serbowie i Chorwaci. Wszystko, co jest związane z Bośnią i Hercegowiną należy określać nacechowanym państwowo przymiotnikiem bosanski. W. Rybicki, O nazewnictwie państwowym Bośni i Hercegowiny, „Biuletyn” (PISM), 2001, nr 8, s. 34.
159. Zob. także P. Mavtejević, Słowiańscy muzułmanie, „Gazeta Wyborcza”, 7 XII 2001, nr 286, s. 14.
160. W. Boryś, Dlaczego powstał język bośniacki?, [w: ] Przemiany w świadomości i kulturze duchowej narodów Jugosławii po 1991 roku, red. J. Kornhauser, Kraków 1999, s. 255-257.
161. Serbowie używają wymowy ekawskiej, zaś Chorwaci jekawskiej. Zob. szerzej I. Rycerska, op. cit., s. 40-41.
162. W. Boryś, op. cit., s. 257-258.
163. W średniowieczu istniały 3 dialekty języka serbsko–chorwackiego: kajkawski, czakawski i sztokawski. Ten ostatni stał się podstawą języka literackiego serbsko–chorwackiego. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 196.
Przed wybuchem wojny w czasie kampanii przed wolnymi wyborami w 1990 r. przedstawiciele obu nurtów – bośniactwa integralnego i islamskiego – rywalizowali między sobą. Przedstawiciele tego drugiego opowiadali się za pozostawieniem nazwy „Muzułmanin”. W SDA Izetbegovicia wygrała właśnie ta opcja. W związku z tym zwolennicy bośniactwa integralnego i zastąpienia etnonimu „Muzułmanin” słowem „Bośniak” utworzyli Muzułmańską Organizację Bośniacką (MBO, Muslimanska bošnjačka organizacja) pod przewodnictwem Adila Zulfikarpasicia. Ostatecznie w Saborze Bośniackim przyjęto 28 września 1993 r. jednak nazwę „Bośniak” jako etnonim. Było to posunięcie taktyczne i niejako wymuszone okolicznościami, na Zachodzie bowiem określenie „Muzułmanin” (w sensie narodowym) nigdy nie było zaakceptowane i zrozumiałe. Islamskie siły w Bośni i Hercegowinie nie całkowicie przyjęły tę nazwę, dla nich bośniactwo jest zawsze muzułmańskie. Dlatego islamiści często używają nazw „Bośniacy Muzułmanie”, „Muzułmanie Bośniacy”, rzadziej „bośniaccy Muzułmanie”157.
Zdaniem autora, obecnie termin „Bośniak”, odnosi się do muzułmańskich mieszkańców Bośni i Hercegowiny158. Wojna z lat dziewięćdziesiątych ostatecznie rozbiła poczucie wspólnoty wśród mieszkańców tego państwa, zawężając to pojęcie do islamskiej ludności. Trzeba jednak zauważyć, że nigdy nie wytworzył się integralny naród bośniacki, było to raczej poczucie wspólnoty regionalnej. Niewątpliwie wydarzenia na Bałkanach pod koniec XX w. przyspieszyły także wytworzenie świadomości narodowej wśród bośniackich muzułmanów, powodując, że tworzą oni dziś naród bośniacki. Dotyczy to także kwestii języka159. Rozpad SFRJ spowodował kryzys języka serbsko–chorwackiego, który nigdy nie był jednolity i dzielił się na warianty: serbski, chorwacki, bośniacko–hercegowiński. Efektem wydarzeń politycznych w Bośni i Hercegowinie jest również powstanie języka bośniackiego. Dziś na terenie byłej Jugosławii istnieją 4 języki narodowe: serbski, chorwacki, bośniacki i kształtujący się czarnogórski.
Powstanie nowego języka – bośniackiego – usankcjonował układ z Dayton, nadając mu status oficjalnego języka Federacji Muzułmańsko–Chorwackiej (Bosnian language), jednak określenie bosanski jezik ma długą tradycję i bynajmniej nie zostało stworzone podczas negocjacji pokojowych w 1995 r. Istnieje wielu oponentów „tworzenia” tego języka, a także takiego jego określania. Część lingwistów, zwłaszcza serbskich (nie odbierających Bośniakom
Język bośniacki strukturą gramatyczną jest bliższy chorwackiemu, zaś słownictwem – serbskiemu. Posiada także swoiste cechy, np. nasycenie wyrazami pochodzenia tureckiego. Wymowa jest chorwacka, tzw. jekawsztina, a alfabet łaciński161. Wiesław Boryś nazwał go „w pewnym stopniu międzyetnicznym kompromisem językowym”. Uznał także, że „norma standardowego języka bośniackiego jest wciąż płynna i zapewne długo jeszcze taką pozostanie”. Szczególnie widoczne jest to w sferze leksyki, w użyciu pozostaje dużo archaizmów, dialektyzmów, wyrazów lokalnych, „na dodatek w różnych postaciach fonetycznych”. W ostatnich latach dużym osiągnięciem „w drodze do standaryzacji języka” było opracowanie przepisów ortograficznych i słownika ortograficznego. Niewątpliwie jednak język bośniacki jest językiem in statu nascendi162. Z pewnością utworzenie nowych języków na obszarze postjugosłowiańskim było faktem politycznym, gdyż ich wspólną bazą jest wschodniohercegowiński dialekt sztokawski języka serbsko–chorwackiego, dlatego też struktura gramatyczna jest niemalże identyczna163.
156. D. Tanasković, op. cit., s. 48-50.
157. Ibid., s. 46-47, 50-52.
158. Sankcjonuje to również porozumienie z Dayton, potwierdzając, że Republikę Bośni i Hercegowiny zamieszkują trzy grupy narodowościowe: Bośniacy, czyli wszyscy obywatele wyznania muzułmańskiego, Serbowie i Chorwaci. Wszystko, co jest związane z Bośnią i Hercegowiną należy określać nacechowanym państwowo przymiotnikiem bosanski. W. Rybicki, O nazewnictwie państwowym Bośni i Hercegowiny, „Biuletyn” (PISM), 2001, nr 8, s. 34.
159. Zob. także P. Mavtejević, Słowiańscy muzułmanie, „Gazeta Wyborcza”, 7 XII 2001, nr 286, s. 14.
160. W. Boryś, Dlaczego powstał język bośniacki?, [w: ] Przemiany w świadomości i kulturze duchowej narodów Jugosławii po 1991 roku, red. J. Kornhauser, Kraków 1999, s. 255-257.
161. Serbowie używają wymowy ekawskiej, zaś Chorwaci jekawskiej. Zob. szerzej I. Rycerska, op. cit., s. 40-41.
162. W. Boryś, op. cit., s. 257-258.
163. W średniowieczu istniały 3 dialekty języka serbsko–chorwackiego: kajkawski, czakawski i sztokawski. Ten ostatni stał się podstawą języka literackiego serbsko–chorwackiego. W. Felczak, T. Wasilewski, op. cit., s. 196.
<< poprzednia | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | następna >>
