Bośnia i Hercegowina: kształtowanie państwa i pozycja międzynarodowa (1992-2006)
Rozdział 2
Walki o granice i kształt terytorialny
2.1. Wojna i jej skutki
Kształt terytorialny i polityczny współczesnej Bośni i Hercegowiny urzeczywistnił się w wyniku działań wojennych na jej obszarze w latach 1992-1995. Zdaniem M. Waldenberga po ogłoszeniu niepodległości przez Słowenię i Chorwację, możliwych było kilka teoretycznych rozwiązań w sprawie Bośni i Hercegowiny:
1. podział na dwie części i przyłączenie jednej do Serbii, drugiej do Chorwacji, czemu jednak kategorycznie sprzeciwiały się państwa zachodnie86; 2. podział na trzy części i utworzenie z tej, która pozostałaby po odłączeniu się części serbskiej i chorwackiej, niepodległego państwa muzułmańskiego, co także spotkało się ze sprzeciwem wspólnoty międzynarodowej (niechęć do tworzenia państwa islamskiego w Europie)87; 3. utworzenie konfederacji trzech państw narodowych (etnicznych)88; 4. utworzenie państwa unitarnego (do czego dążył A. Izetbegović z myślą o zdominowaniu takiego państwa przez Muzułmanów – o czym pisał już w 1970 r. w Deklaracji Islamskiej), co było nierealne z powodu niechęci Serbów i Chorwatów wobec tego projektu.
Przeprowadzenie referendum niepodległościowego 29 lutego i 1 marca 1992 r. bez znalezienia rozwiązania satysfakcjonującego wszystkie główne grupy etniczne, zbojkotowanego przez ? ludności republiki (Serbów), „zaprogramowało krwawe walki w Bośni i Hercegowinie”. Jeszcze 4 i 5 marca odbywały się negocjacje między A. Izetbegoviciem, R. Karadžiciem i wysłannikiem ONZ Cyrusem Vance’em w sprawie podziału republiki i wytyczenia części serbskiej, muzułmańskiej i chorwackiej. Także S. Milošević był skłonny uznać niepodległość części muzułmańskiej w zamian za przyłączenie serbskich ziem do macierzy. Problem polegał na tym, że Serbowie chcieli znacznej części republiki, a po równoczesnym odłączeniu części chorwackiej, Muzułmanom zostałoby ok. 20% terytorium, w dwóch enklawach – region Sarajewa i Tuzli oraz Bihacia, na co ich lider się nie zgodził. Poza tym duża część ludności środkowej i wschodniej Bośni (osób mieszanego pochodzenia czy określających się Jugosłowianami) sprzeciwiała się podziałowi, chcąc państwa wieloetnicznego89.
Przy frekwencji 64% głosujący w ilości 99% opowiedzieli się za niepodległością. Od tej pory A. Izetbegović usilnie zabiegał o jak najszybsze uznanie Bośni i Hercegowiny90. Pierwsza uczyniła to Europejska Wspólnota Gospodarcza 6 kwietnia 1992 r., a dzień później Stany Zjednoczone. Bośnia i Hercegowina, wraz z Chorwacją i Słowenią, została 22 maja 1992 r. przyjęta do ONZ91.
Jak trafnie stwierdził Henry Kissinger, „uznanie przez państwa NATO w 1992 r. niepodległego, suwerennego państwa bośniackiego spowodowało nie narodziny państwa, lecz wojnę domową”92. Dzień po uznaniu niepodległości Bośni i Hercegowiny przez EWG R. Karadžić proklamował pełną niepodległość Republiki Serbskiej Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Pale, na wschód od Sarajewa. Niedługo potem został jej prezydentem. Serbowie rozpoczęli ofensywę na wszystkich frontach. Serbia i Czarnogóra ogłosiły 27 czerwca 1992 r. powstanie Nowej Jugosławii, spadkobierczyni drugiego państwa jugosłowiańskiego, zaś w odpowiedzi władze w Sarajewie wezwały armię federalną, będącą armią obcą, do opuszczenia Bośni i Hercegowiny. Rozpoczął się rozpad jednostek federalnych – Chorwaci i Muzułmanie dołączali do swoich oddziałów.
Po serbskiej secesji Muzułmanie i Chorwaci porozumieli się co do podziału władzy i terytorium. Izetbegović pozostał prezydentem republiki, Chorwaci zachowali kontrolę nad zachodnią Hercegowiną oraz częścią środkowej Bośni. Resztę państwa zajmowali Muzułmanie. Obrona Terytorialna została 14 maja przemianowana na Armię Bośni i Hercegowiny w sile ok. 150 tys. ludzi, z czego jednak tylko ok. 50 tys. posiadało broń93. Na jej czele stanął dowódca islamskich Zielonych Beretów, Sefer Halilović. Jednocześnie powstała także Armia Serbska Bośni i Hercegowiny pod dowództwem generała Radko Mladicia, licząca ok
. 80 tys. żołnierzy.
W miarę postępów ofensywy serbskiej, do zachodniej opinii publicznej zaczęły dochodzić informacje o prowadzonych przez Serbów czystkach etnicznych – wypędzaniu tysięcy ludzi z domów i popełnianych przy tym zbrodniach. Skłoniło to wspólnotę międzynarodową do działania – Rada Bezpieczeństwa ONZ przegłosowała 30 maja 1992 r. wprowadzenie sankcji przeciw Jugosławii. Zakazany został, z wyjątkiem leków i żywności, handel z tym państwem, wprowadzono embargo powietrzne i zablokowano konta zagraniczne. Mimo to wybory parlamentarne wygrali 31 maja postkomuniści S. Miloševicia – Serbska Partia Socjalistyczna oraz Serbska Partia Radykalna Vojislava Šešelja, czyli siły dążące do skupienia Serbów w jednym państwie94.
Walki zbrojne w Bośni i Hercegowinie prowadzone były na zasadzie wszyscy przeciwko wszystkim. Toczyły się przeważnie między Serbami a Muzułmanami oraz Serbami a Chorwatami, lecz także między Chorwatami a Muzułmanami i nawet między Muzułmanami. Chorwaci początkowo wspierali władze w Sarajewie (będąc za jednością Bośni i Hercegowiny) w walce przeciw głównemu przeciwnikowi – Serbom, jednak nie zapomnieli o ostatecznym celu, jakim był podział państwa. A. Izetbegović i F. Tudjman podpisali 16 czerwca 1992 r. przymierze wojskowe, które pozwalało Chorwacji na interwencję przeciw Serbom na terenie Bośni i Hercegowiny. Jednak już 3 lipca lider bośniackich Chorwatów M. Boban ogłosił utworzenie na terenie głównie Hercegowiny oraz środkowej Bośni Wspólnoty Herceg–Bośni, przekształconej w sierpniu 1993 r. w Chorwacką Republikę Herceg–Bośni. Od tego momentu, mimo oficjalnego porozumienia, rozgorzały walki między Chorwatami a Muzułmanami. W sierpniu 1992 r. po stronie Muzułmanów po raz pierwszy w dużej liczbie walczyli mudżahedini – ochotnicy z krajów islamskich, dla których walki w Bośni były dżihadem, czyli świętą wojną z niewiernymi. Przybywali z Arabii Saudyjskiej, Turcji, Algierii, Pakistanu, Sudanu, Iranu, Syrii, ale też z Francji i Niemiec. W ciągu wojny w walkach wzięło udział prawdopodobnie ok. 5 tys. islamistów95.
86. Według Komisji Badintera, granice między republikami federacji miały być granicami państwowymi po jej rozbiciu. Taka decyzja komisji została skrytykowana przez wielu autorów. Zob. szerzej R. M. Hayden, Bosnia’s internal war and the International Criminal Tribunal, „Fleicher Forum of World Affairs” 1998, vol. 22, no 1; P. Radan, Yugoslavia’s internal borders as international borders: A question of appropriateness, “East European Quarterly” czerwiec 1999, vol. XXXIII, no 2, s. 137-155.
87. Obawiano się także o zdolności ekonomiczne tak małego państwa.
88. Podobna propozycja, przewidująca powstanie luźnej federacji trzech państw etnicznych, na wzór kantonów szwajcarskich padła w lutym 1992 r. na konferencji zwołanej przez wysłannika ONZ lorda Petera Carringtona pod przewodnictwem José Cutileira. Granice między nimi miały być wyznaczone w toku dalszych negocjacji. Strona muzułmańska wycofała się z tego porozumienia. Kolejne plany zakończenia konfliktu bośniackiego oscylowały wokół tego rozwiązania.
89. M. Kuczyński, op. cit., s. 186-188.
90. M. Waldenberg, Rozbicie Jugosławii..., s. 150-153.
91. Także w tym przypadku zdecydowanym rzecznikiem niepodległości był minister spraw zagranicznych RFN H. – J. Genscher. Wielu decydentów z tamtego okresu przyznało po latach, że był to akt pochopny i nieodpowiedzialny. Prezydent Francji, François Mitterrand stwierdził w wywiadzie ze swoim biografem: „Byliśmy wszyscy zaskoczeni, uniesieni przez prąd. Nie rozumowano nic więcej... Poniosły emocje”. Ibid., s. 148.
92. Cyt. za ibid., s. 167.
93. Siły zbrojne Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii składały się z federalnej Jugosłowiańskiej Armii Ludowej oraz Obrony Terytorialnej każdej republiki.
94. M. Kuczyński, op. cit., s. 188-191.
95. Ibid., s. 188 i n.
2.1. Wojna i jej skutki
Kształt terytorialny i polityczny współczesnej Bośni i Hercegowiny urzeczywistnił się w wyniku działań wojennych na jej obszarze w latach 1992-1995. Zdaniem M. Waldenberga po ogłoszeniu niepodległości przez Słowenię i Chorwację, możliwych było kilka teoretycznych rozwiązań w sprawie Bośni i Hercegowiny:
1. podział na dwie części i przyłączenie jednej do Serbii, drugiej do Chorwacji, czemu jednak kategorycznie sprzeciwiały się państwa zachodnie86; 2. podział na trzy części i utworzenie z tej, która pozostałaby po odłączeniu się części serbskiej i chorwackiej, niepodległego państwa muzułmańskiego, co także spotkało się ze sprzeciwem wspólnoty międzynarodowej (niechęć do tworzenia państwa islamskiego w Europie)87; 3. utworzenie konfederacji trzech państw narodowych (etnicznych)88; 4. utworzenie państwa unitarnego (do czego dążył A. Izetbegović z myślą o zdominowaniu takiego państwa przez Muzułmanów – o czym pisał już w 1970 r. w Deklaracji Islamskiej), co było nierealne z powodu niechęci Serbów i Chorwatów wobec tego projektu.
Przeprowadzenie referendum niepodległościowego 29 lutego i 1 marca 1992 r. bez znalezienia rozwiązania satysfakcjonującego wszystkie główne grupy etniczne, zbojkotowanego przez ? ludności republiki (Serbów), „zaprogramowało krwawe walki w Bośni i Hercegowinie”. Jeszcze 4 i 5 marca odbywały się negocjacje między A. Izetbegoviciem, R. Karadžiciem i wysłannikiem ONZ Cyrusem Vance’em w sprawie podziału republiki i wytyczenia części serbskiej, muzułmańskiej i chorwackiej. Także S. Milošević był skłonny uznać niepodległość części muzułmańskiej w zamian za przyłączenie serbskich ziem do macierzy. Problem polegał na tym, że Serbowie chcieli znacznej części republiki, a po równoczesnym odłączeniu części chorwackiej, Muzułmanom zostałoby ok. 20% terytorium, w dwóch enklawach – region Sarajewa i Tuzli oraz Bihacia, na co ich lider się nie zgodził. Poza tym duża część ludności środkowej i wschodniej Bośni (osób mieszanego pochodzenia czy określających się Jugosłowianami) sprzeciwiała się podziałowi, chcąc państwa wieloetnicznego89.
Przy frekwencji 64% głosujący w ilości 99% opowiedzieli się za niepodległością. Od tej pory A. Izetbegović usilnie zabiegał o jak najszybsze uznanie Bośni i Hercegowiny90. Pierwsza uczyniła to Europejska Wspólnota Gospodarcza 6 kwietnia 1992 r., a dzień później Stany Zjednoczone. Bośnia i Hercegowina, wraz z Chorwacją i Słowenią, została 22 maja 1992 r. przyjęta do ONZ91.
Jak trafnie stwierdził Henry Kissinger, „uznanie przez państwa NATO w 1992 r. niepodległego, suwerennego państwa bośniackiego spowodowało nie narodziny państwa, lecz wojnę domową”92. Dzień po uznaniu niepodległości Bośni i Hercegowiny przez EWG R. Karadžić proklamował pełną niepodległość Republiki Serbskiej Bośni i Hercegowiny ze stolicą w Pale, na wschód od Sarajewa. Niedługo potem został jej prezydentem. Serbowie rozpoczęli ofensywę na wszystkich frontach. Serbia i Czarnogóra ogłosiły 27 czerwca 1992 r. powstanie Nowej Jugosławii, spadkobierczyni drugiego państwa jugosłowiańskiego, zaś w odpowiedzi władze w Sarajewie wezwały armię federalną, będącą armią obcą, do opuszczenia Bośni i Hercegowiny. Rozpoczął się rozpad jednostek federalnych – Chorwaci i Muzułmanie dołączali do swoich oddziałów.
Po serbskiej secesji Muzułmanie i Chorwaci porozumieli się co do podziału władzy i terytorium. Izetbegović pozostał prezydentem republiki, Chorwaci zachowali kontrolę nad zachodnią Hercegowiną oraz częścią środkowej Bośni. Resztę państwa zajmowali Muzułmanie. Obrona Terytorialna została 14 maja przemianowana na Armię Bośni i Hercegowiny w sile ok. 150 tys. ludzi, z czego jednak tylko ok. 50 tys. posiadało broń93. Na jej czele stanął dowódca islamskich Zielonych Beretów, Sefer Halilović. Jednocześnie powstała także Armia Serbska Bośni i Hercegowiny pod dowództwem generała Radko Mladicia, licząca ok
W miarę postępów ofensywy serbskiej, do zachodniej opinii publicznej zaczęły dochodzić informacje o prowadzonych przez Serbów czystkach etnicznych – wypędzaniu tysięcy ludzi z domów i popełnianych przy tym zbrodniach. Skłoniło to wspólnotę międzynarodową do działania – Rada Bezpieczeństwa ONZ przegłosowała 30 maja 1992 r. wprowadzenie sankcji przeciw Jugosławii. Zakazany został, z wyjątkiem leków i żywności, handel z tym państwem, wprowadzono embargo powietrzne i zablokowano konta zagraniczne. Mimo to wybory parlamentarne wygrali 31 maja postkomuniści S. Miloševicia – Serbska Partia Socjalistyczna oraz Serbska Partia Radykalna Vojislava Šešelja, czyli siły dążące do skupienia Serbów w jednym państwie94.
Walki zbrojne w Bośni i Hercegowinie prowadzone były na zasadzie wszyscy przeciwko wszystkim. Toczyły się przeważnie między Serbami a Muzułmanami oraz Serbami a Chorwatami, lecz także między Chorwatami a Muzułmanami i nawet między Muzułmanami. Chorwaci początkowo wspierali władze w Sarajewie (będąc za jednością Bośni i Hercegowiny) w walce przeciw głównemu przeciwnikowi – Serbom, jednak nie zapomnieli o ostatecznym celu, jakim był podział państwa. A. Izetbegović i F. Tudjman podpisali 16 czerwca 1992 r. przymierze wojskowe, które pozwalało Chorwacji na interwencję przeciw Serbom na terenie Bośni i Hercegowiny. Jednak już 3 lipca lider bośniackich Chorwatów M. Boban ogłosił utworzenie na terenie głównie Hercegowiny oraz środkowej Bośni Wspólnoty Herceg–Bośni, przekształconej w sierpniu 1993 r. w Chorwacką Republikę Herceg–Bośni. Od tego momentu, mimo oficjalnego porozumienia, rozgorzały walki między Chorwatami a Muzułmanami. W sierpniu 1992 r. po stronie Muzułmanów po raz pierwszy w dużej liczbie walczyli mudżahedini – ochotnicy z krajów islamskich, dla których walki w Bośni były dżihadem, czyli świętą wojną z niewiernymi. Przybywali z Arabii Saudyjskiej, Turcji, Algierii, Pakistanu, Sudanu, Iranu, Syrii, ale też z Francji i Niemiec. W ciągu wojny w walkach wzięło udział prawdopodobnie ok. 5 tys. islamistów95.
86. Według Komisji Badintera, granice między republikami federacji miały być granicami państwowymi po jej rozbiciu. Taka decyzja komisji została skrytykowana przez wielu autorów. Zob. szerzej R. M. Hayden, Bosnia’s internal war and the International Criminal Tribunal, „Fleicher Forum of World Affairs” 1998, vol. 22, no 1; P. Radan, Yugoslavia’s internal borders as international borders: A question of appropriateness, “East European Quarterly” czerwiec 1999, vol. XXXIII, no 2, s. 137-155.
87. Obawiano się także o zdolności ekonomiczne tak małego państwa.
88. Podobna propozycja, przewidująca powstanie luźnej federacji trzech państw etnicznych, na wzór kantonów szwajcarskich padła w lutym 1992 r. na konferencji zwołanej przez wysłannika ONZ lorda Petera Carringtona pod przewodnictwem José Cutileira. Granice między nimi miały być wyznaczone w toku dalszych negocjacji. Strona muzułmańska wycofała się z tego porozumienia. Kolejne plany zakończenia konfliktu bośniackiego oscylowały wokół tego rozwiązania.
89. M. Kuczyński, op. cit., s. 186-188.
90. M. Waldenberg, Rozbicie Jugosławii..., s. 150-153.
91. Także w tym przypadku zdecydowanym rzecznikiem niepodległości był minister spraw zagranicznych RFN H. – J. Genscher. Wielu decydentów z tamtego okresu przyznało po latach, że był to akt pochopny i nieodpowiedzialny. Prezydent Francji, François Mitterrand stwierdził w wywiadzie ze swoim biografem: „Byliśmy wszyscy zaskoczeni, uniesieni przez prąd. Nie rozumowano nic więcej... Poniosły emocje”. Ibid., s. 148.
92. Cyt. za ibid., s. 167.
93. Siły zbrojne Socjalistycznej Federalnej Republiki Jugosławii składały się z federalnej Jugosłowiańskiej Armii Ludowej oraz Obrony Terytorialnej każdej republiki.
94. M. Kuczyński, op. cit., s. 188-191.
95. Ibid., s. 188 i n.
<< poprzednia | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | 9 | 10 | 11 | 12 | 13 | 14 | 15 | 16 | 17 | 18 | 19 | 20 | 21 | 22 | 23 | 24 | 25 | 26 | 27 | 28 | 29 | 30 | 31 | 32 | 33 | 34 | 35 | 36 | 37 | 38 | 39 | 40 | 41 | następna >>
